ΣτΕ 2322/2022 [Νόμιμο το ΓΠΣ Δ. Πάτρας ως προς τον καθορισμό χρήσεων σε ακίνητο κοινωφελούς Ιδρύματος]
Περίληψη
– Το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο αποτελεί τη γενική πρόταση πολεοδομικής οργάνωσης είτε των ήδη πολεοδομημένων είτε των προς πολεοδόμηση περιοχών, η οποία διατυπώνεται ύστερα από αξιολόγηση των οικιστικών αναγκών και των επιπτώσεων της πολεοδομικής ρυθμίσεως στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και στους γενικότερους αναπτυξιακούς στόχους της περιοχής που καταλαμβάνει. Το ΓΠΣ περιέχει, κατ’ αρχήν, γενικούς ορισμούς και κατευθύνσεις, που συνιστούν στρατηγικό σχεδίασμά με μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις και ρυθμίσεις. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται να θεσπίζονται με το ΓΠΣ και ειδικότερες πολεοδομικές ρυθμίσεις, οι οποίες συνιστούν βασικές επιλογές και αναγκαία στοιχεία της εισαγόμενης με το σχέδιο προτάσεως πολεοδομικής οργανώσεως, αναπόσπαστα συνδεδεμένα με αυτήν. Στην περίπτωση αυτή η θέσπιση των εν λόγω ρυθμίσεων πρέπει να τεκμηριώνεται με ειδική αιτιολογία.
Εξάλλου, η έγκριση του ΓΠΣ καθώς και οι τυχόν τροποποιήσεις του πρέπει να συνοδεύονται από ειδική μελέτη, από την οποία να προκύπτει η αξιολόγηση όλων των κατά νόμο στοιχείων, μεταξύ των οποίων και η επίδραση της προτεινόμενης νέας πολεοδομικής οργάνωσης στο περιβάλλον, ενόψει δε της μελέτης αυτής πρέπει να διατυπώνονται και οι κατά νόμον απαιτούμενες γνωμοδοτήσεις. Βασικό στοιχείο του Γ.Π.Σ. είναι ο καθορισμός χρήσεων γης στην περιοχή που καλύπτει, ρύθμιση από την οποία εξαρτάται κατά μεγάλο ποσοστό η πολεοδομική οργάνωση και εξέλιξη της περιοχής που αφορά. Οι καθοριζόμενες χρήσεις γης, εφ’ όσον δεν χρειάζονται περαιτέρω εξειδίκευση, είναι αμέσως εφαρμοστέες από την έναρξη ισχύος του Γ.Π.Σ., αν δεν ορίζεται άλλως, δεσμεύουν δε και την επακολουθούσα πολεοδομική μελέτη. Κατά την έγκριση και την τροποποίηση του Γ.Π.Σ., πρέπει να τηρείται ο θεμελιώδης κανόνας της βελτιώσεως του υπάρχοντος φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος, η διαφύλαξη και προαγωγή του οποίου αποτελεί έναν εκ των πρωταρχικών στόχων του οικείου σχεδιασμού. Κάθε τροποποίηση εγκεκριμένου Γ.Π.Σ. πρέπει να αποβλέπει στην ενίσχυση της προστασίας του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και στην βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων της καλυπτόμενης περιοχής. Περαιτέρω, ο καθορισμός των χρήσεων γης πρέπει να γίνεται κατά τρόπο ορθολογικό, σύμφωνα με πολεοδομικά κριτήρια και χάριν του δημοσίου συμφέροντος. Τούτο ουδόλως σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται η μεταβολή των υφιστάμενων χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δομήσεως, οι νεότερες, όμως, ρυθμίσεις πρέπει να στηρίζονται σε γενικά και αντικειμενικά πολεοδομικά κριτήρια. Υπό την προϋπόθεση αυτή, ο περιορισμός των επιτρεπόμενων χρήσεων γης και η εισαγωγή αυστηρότερων όρων δόμησης δεν παραβιάζει την αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης κ.ά. ανεξαρτήτως αν περιορίζει ή ανατρέπει τη δυνατότητα επωφελέστερης εκμετάλλευσης των ακινήτων ή των γηπέδων που παρείχε το προηγούμενο καθεστώς .Τούτο ισχύει κατά μείζονα λόγο για τα εκτός σχεδίου ακίνητα, κύριος προορισμός των οποίων δεν είναι η οικιστική τους αξιοποίηση. Τέλος, ο εξορθολογισμός του καθεστώτος των ισχυουσών σε ορισμένη περιοχή χρήσεων γης, ο οποίος οφείλει, κατά τα προαναφερόμενα, να επιχειρείται με βάση τα πορίσματα ειδικής επιστημονικής μελέτης, επιτρέπεται να περιλαμβάνει και την πρόβλεψη χρήσεων που δεν προέβλεπε το προηγούμενο πολεοδομικό καθεστώς, η οποία, εφόσον συντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις, δεν συνιστά επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού, που θα αντέβαινε στο άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος.
Προβάλλεται ως λόγος ακύρωσης ότι με την προσβαλλόμενη απόφαση, κατά παράβαση των διατάξεων των άρθρων 17 και 18 του Συντάγματος, ο χώρος του πάρκου του “Σκαγιοπούλειου” που είναι ιδιωτική έκταση με κοινωφελή σκοπό μετατρέπεται σε κοινόχρηστο χώρο. Ο λόγος αυτός είναι απορριπτέος ως ερειδόμενος σε εσφαλμένη προϋπόθεση . Και τούτο διότι με την προσβαλλόμενη απόφαση, όπως προκύπτει και από το σχετικό απόσπασμα του χάρτη του Γ.Π.Σ., ο χώρος του πάρκου του “Σκαγιοπουλείου” χαρακτηρίζεται ως χώρος αστικού πρασίνου, αντίστοιχες δε ρυθμίσεις «Αστικό πράσινο-ελεύθεροι χώροι» είχαν περιληφθεί και στο προϋφιστάμενο Γ.Π.Σ. του 1986. Εξάλλου, από μόνες τις προβλέψεις του προσβαλλόμενου Γ.Π.Σ. που αφορούν την ενοποίηση του ελεύθερου χώρου του “Σκαγιοπούλειου” με τον περιβάλλοντα χώρο για τη δημιουργία τοπικού κέντρου και το άνοιγμα του χώρου αυτού στο κοινό ,οι οποίες άλλωστε δεν είναι αρκούντως εξειδικευμένες στο παρόν στάδιο (δεν προσδιορίζεται επί του παρόντος εάν και ποιο τμήμα του εν λόγω οικοδομικού τετραγώνου είναι αποδοτέο στην κοινή χρήση), η επίμαχη έκταση δεν αποκτά κοινόχρηστο χαρακτήρα, ούτε επιβάλλεται αναγκαστική απαλλοτρίωση. Συνιστούν, ωστόσο, οι εν λόγω προβλέψεις δεσμευτική για την Διοίκηση γενική κατεύθυνση του Γ.Π.Σ., για την υλοποίηση της οποίας επιβάλλεται η εξειδίκευσή της με την έκδοση της πολεοδομικής μελέτης και της ειδικής πράξης της Διοίκησης όσον αφορά την κήρυξη απαλλοτριώσεως (εφόσον απαιτείται) προς απόκτηση του επίμαχου μέρους του ευρύτερου ακινήτου για τον εν λόγω σκοπό με την καταβολή αποζημιώσεως.
Περαιτέρω προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη απόφαση, με την οποία επιχειρείται μεταβολή της χρήσης του χώρου του “Σκαγιοπουλείου”, αντίκειται στη διάταξη του άρθρου 109 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την απαγόρευση μεταβολής των όρων της διαθήκης υπέρ κοινωφελούς σκοπού, δεδομένου ότι εν προκειμένω η χρήση του χώρου του Ορφανοτροφείου έχει σαφώς καθορισθεί από τον διαθέτη του Ιδρύματος και απαγορεύεται να μεταβληθεί. Ομοίως και ο λόγος αυτός πρέπει να απορριφθεί ως ερειδόμενος σε εσφαλμένη προϋπόθεση. Και τούτο διότι με την προσβαλλόμενη απόφαση το οικοδομικό τετράγωνο όπου χωροθετείται το Σκαγιοπούλειο Ίδρυμα προσδιορίζεται, όπως προεκτέθηκε, ειδικώς ως περιοχή “Αστικό Πράσινο – Κοινωφελής με χαρακτήρα πολιτιστικό” και γενική κατηγορία χρήσης “Κοινωφελείς Εξυπηρετήσεις” για το τμήμα που δεν έχει χαρακτήρα πρασίνου, και με επιτρεπόμενες ειδικές χρήσεις “ Πολιτιστικά Κτίρια κι εν γένει πολιτιστικές εγκαταστάσεις. – Κτίρια κοινωνικής πρόνοιας”, ρητώς δε επιπλέον επισημαίνεται ότι δεν θίγονται οι λειτουργίες της παιδικής μέριμνας, ενώ, αντίστοιχα, στον χάρτη Π.3β των χρήσεων γης προσδίδεται στην περιοχή ο χαρακτηρισμός «Κοινωφελής χρήση με χαρακτήρα πολιτιστικό – Αστικό πράσινο». Συνεπώς, εν προκειμένω δεν προκύπτει αλλαγή χρήσης στις υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις στην ως άνω έκταση, με τη λειτουργία των οποίων διασφαλίζεται η ανάπτυξη της παιδικής μέριμνας και ως εκ τούτου από τις πληττόμενες ρυθμίσεις της προσβαλλομένης δεν μπορεί να συναχθεί αντίθεση προς τη βούληση του διαθέτη του “Σκαγιοπούλειου Ιδρύματος” και τελικώς ματαίωση του σκοπού του διαθέτη, όπως εσφαλμένα διατείνεται το αιτούν. Περαιτέρω, η αναφορά του προσβαλλόμενου Γ.Π.Σ. στην ενοποίηση του ελεύθερου χώρου του “Σκαγιοπούλειου” με τον περιβάλλοντα χώρο για τη δημιουργία τοπικού κέντρου και το άνοιγμα του χώρου αυτού στο κοινό, είναι κατ’ αρχήν νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένη στο μέτρο που συναρτάται με τις διαπιστώσεις για «δραματική έλλειψη ελεύθερων χώρων-πρασίνου», αλλά δεν είναι αρκούντως εξειδικευμένη από χωρική άποψη. Για την τυχόν υλοποίηση των ως άνω κατευθύνσεων του Γ.Π.Σ. απαιτείται η εξειδίκευσή τους με την έκδοση της πολεοδομικής μελέτης και της οικείας πράξης επιβολής της απαλλοτρίωσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως , βάσει της διαθήκης, ο, προορισμός του συγκεκριμένου ακινήτου, να εξυπηρετεί κοινωφελή σκοπό δεν εμποδίζει, κατά την έννοια του άρθρου 109 παρ. 1 του Συντάγματος, την απαλλοτρίωσή του δυνάμει της πολεοδομικής νομοθεσίας. Και τούτο διότι με την πλήρη αποζημίωση, που καταβάλλεται προς συντέλεση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, διασφαλίζεται και πάλι η πραγμάτωση του επιδιωκόμενου κοινωφελούς σκοπού διά των εισοδημάτων του σχετικού χρηματικού κεφαλαίου και δια της κατά τα λοιπά εκμεταλλεύσεως του ακινήτου.
Τέλος, με την κρινόμενη αίτηση προβάλλεται ότι, σε κάθε περίπτωση, ακόμη και με την εκδοχή ότι με την προσβαλλόμενη απόφαση δεν μεταβάλλεται ο προορισμός του επίμαχου ακινήτου, που αποτελεί μέρος της περιουσίας που κατελήφθη από τον διαθέτη στο Ίδρυμα, αλλά απλά λαμβάνονται μέτρα γενικής εφαρμογής, που υπαγορεύονται από την ανάγκη εξυπηρετήσεως δημοσίου συμφέροντος, η προσβαλλόμενη απόφαση στερείται πάντως ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας, όσον αφορά το λόγο για τον οποίο επελέγη η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος στο οποίο αποβλέπει η δημιουργία κοινόχρηστου χώρου πρασίνου καθ’ υποχώρηση του κοινωνικού σκοπού της απρόσκοπτης λειτουργίας του ορφανοτροφείου.
Ο λόγος αυτός είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Και τούτο διότι εν προκειμένω δεν τίθεται ζήτημα σύγκρουσης σκοπών δημοσίου συμφέροντος και περαιτέρω ιεράρχησης τούτων, όπως εσφαλμένως υπολαμβάνει το αιτούν. Αντιθέτως, κατά τη νόμιμη και επαρκή αιτιολογία που εκτίθεται στην προσβαλλόμενη απόφαση, επιδιώκεται η ταυτόχρονη εξυπηρέτηση περισσότερων σκοπών θαλπόμενων από λόγους δημοσίου συμφέροντος και συγκεκριμένα, χωρίς να θιγούν οι λειτουργίες της παιδικής μέριμνας και κατά συνεκδοχή να διαταραχθεί η απρόσκοπτη συνέχιση της πραγμάτωσης του κοινωφελούς σκοπού του Ιδρύματος, να αντιμετωπιστεί η διαπιστωθείσα «δραματική έλλειψη ελεύθερων χώρων-πρασίνου», μέσω της ενοποίησης του ελεύθερου χώρου του Σκαγιοπούλειου με τον περιβάλλοντα χώρο για τη δημιουργία τοπικού κέντρου και το άνοιγμα του χώρου αυτού στο κοινό. Ως εκ τούτου οι πληττόμενες κατά τούτο επιλογές της Διοίκησης ως προς τις επίμαχες χωροταξικές ρυθμίσεις παρίστανται νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένες.
Πρόεδρος: Αικ. Χριστοφορίου
Εισηγητής: Αγγ. Μίντζια
Το πλήρες κείμενο της απόφασης θα αναρτηθεί αμέσως μετά την καθαρογραφή του από το Δικαστήριο.