Το νομικό πλαίσιο και οι νέες ισορροπίες στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης στην ΕΕ
-
ΝΕΛΛΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ, Νομικός για το περιβάλλον - Πρ. Στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Δευτέρα 21 Οκτωβρίου 2024
Περίληψη
– Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), υλοποιώντας τις δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το κλίμα με την συμφωνία του Παρισιού[1], είναι η πρώτη ήπειρος που θεσπίζει σταδιακά ένα πλήρες θεσμικό πλαίσιο, με νομοθεσία, αυστηρό χρονοδιάγραμμα υλοποίησης δεσμευτικών στόχων και χρηματοδότηση για την μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα το 2050.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία[2] (European Green Deal) είναι ο χάρτης πορείας της ΕΕ για να επιτευχθεί μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ασφαλής ενεργειακή μετάβαση, προώθηση της κυκλικής οικονομίας, μείωση της ρύπανσης και προστασία της φύσης. Πρόκειται για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της στρατηγικής της ΕΈ για την υλοποίηση του Θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών για το 2030 και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης[3].
Η Συμφωνία εστιάζει στην παραγωγή, στη βιομηχανία, σε δραστηριότητες της εμπορίας ρύπων, τη γεωργία και τα τρόφιμα, τη διανομή και τα δίκτυα μεγάλης κλίμακας, τις μεταφορές, τις υποδομές, τις δημόσιες κτηριακές εγκαταστάσεις και την προστασία του περιβάλλοντος. Στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας περιλαμβάνονται επίσης η προστασία της βιοποικιλότητας, η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ρύπανσης των υδάτων και του εδάφους, η στροφή προς την κυκλική οικονομία, η βελτίωση της διαχείριση των αποβλήτων, η διασφάλιση της βιωσιμότητας των τομέων της γαλάζιας οικονομίας και της αλιείας μας, η διαφύλαξη του περιβάλλοντός μας των θάλασσών, και των ωκεανών.
Η πρωτοπορία της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά το ρυθμιστικό και νομοθετικό πλαίσιο καθώς και τους νέους συσχετισμούς και τα ζητήματα ανταγωνισμού που διαμορφώνονται με τις άλλες σημαντικές χώρες όπως ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Αφρική θα επιφέρουν σημαντικές διεθνείς επιπτώσεις. Για παράδειγμα, η στρατηγική Global Gateway[4] στηρίζει βιώσιμες και αξιόπιστες συνδέσεις, στην υπηρεσία των ανθρώπων και του πλανήτη. Συμβάλλει στην αντιμετώπιση των πλέον πιεστικών παγκόσμιων προκλήσεων, από την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής έως τη βελτίωση των συστημάτων υγείας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ασφάλειας των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.
Το άρθρο που ακολουθεί εξετάζει το νομικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας στην περίοδο 2019-2024 για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με την επιβολή δεσμευτικών στόχων, την προσέγγιση στην ανάληψη νέων πρωτοβουλιών για νομοθετικά και χρηματοδοτικά εργαλεία, παραθέτει τις προκλήσεις και τις νέες ισορροπίες στην υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας, καθώς και στοιχεία σχετικά με τον πολιτικό προσανατολισμό της στην νέα πενταετία διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2024-2029[5].
Εισαγωγή
Το 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει μια πρωτοπόρα πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με νομοθετικές δράσεις εκτιμώντας ότι το κόστος της ‘μη δράσης’ θα αποβεί πολύ μεγαλύτερο αν δεν αναληφθούν στοχευμένες δράσεις και εξευρεθεί ο απαραίτητος προϋπολογισμός.
Με την προσυπογραφή της πρωτοβουλίας αυτής από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής καθίσταται άμεση προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η οποία παραμένει παρόλη την εμφάνιση της πρωτοφανούς πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης.
Ο στόχος είναι να επιτευχθεί μια κλιματικά ουδέτερη ΕΕ και μια πράσινη και δίκαιη μετάβαση ικανή να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης μέχρι το 2050 με ενδιάμεσο στόχο το 2030, δηλαδή μέσα σε 6 χρόνια να μειωθούν οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα κατά 55 % σε σύγκριση με το 1990 και κατά 90% το 2040, χωρίς κανείς να μείνει πίσω και να αποκλεισθεί.
Η φιλοσοφία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας βασίζεται σε μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία και της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, η πράσινη μετάβαση έχει επιταχυνθεί. Με το ενεργειακό να είναι η επιτομή όλων των γεωπολιτικών εξελίξεων, η Πράσινη Συμφωνία συνεχίζει να αποτελεί άμεση προτεραιότητα και έχει, πλέον με τον πόλεμο στην Ουκρανία, έναν ακόμη σκοπό, όχι μόνο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και την σταδιακή απεξάρτηση της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα το συντομότερο δυνατό.
Επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των οφελών για την υγεία, την ποιότητα ζωής, την ανθεκτικότητα κοινωνίας και οικονομίας, την ανταγωνιστικότητα, απαιτεί αφ’ ενός εντατικό συντονισμό για να υπάρξουν οι μεγαλύτερες δυνατές συνέργειες σε όλους τους τομείς πολιτικής καθώς και την ενσωμάτωση της διάστασης της βιωσιμότητας σε όλες τις πολιτικές.
Σε παγκόσμιο επίπεδο επίσης η Ένωση δεσμεύεται να εντείνει τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την υλοποίηση της συμφωνίας του Παρισιού που εγκρίθηκε στο πλαίσιο της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή.[6]
Κρίθηκε επίσης απαραίτητο να προωθήσει και να επενδύσει στον αναγκαίο ψηφιακό μετασχηματισμό και σε ψηφιακά εργαλεία, καθώς αποτελούν σημαντικούς μοχλούς αλλαγών στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας.
Για να δρομολογηθεί η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, αξιολογήθηκαν μετά από δημόσια διαβούλευση οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και οι επιπτώσεις από την εφαρμογή της[7]. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, κρίθηκε απαραίτητο επίσης να αυξηθεί η αξία που αποδίδεται στην προστασία και κυρίως στην αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων, στη βιώσιμη χρήση των πόρων και στη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας.
Παρόλο που η Συμφωνία δεν είναι μια ενιαία νομοθετική πράξη αλλά μια δέσμη πολιτικών και νομοθεσιών με κοινό στόχο τη κλιματική ουδετερότητα, με τον όρο συμφωνία (deal) προσδίδεται ένας “επιχειρησιακός” χαρακτήρας, ενώ καταδεικνύει ότι όλα τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τη βούληση να την εφαρμόσουν σε όλες τις διαστάσεις.
- Βασικές αρχές και νομικές βάσεις της Συμφωνίας
Σύμφωνα με την Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αρχή της προφύλαξης, της πρόληψης, της επανόρθωσης της ρύπανσης στην πηγή και της αποκατάστασης καθώς και της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» είναι οι βασικές αρχές για την δυνατότητα δράσης της Ένωσης στο τομέα του περιβάλλοντος/κλίματός. Να σημειωθεί ότι η Πράσινη Συμφωνία εισήγαγε επίσης και την αρχή του «μη βλάπτειν». Την αποκαλεί μάλιστα πράσινο όρκο. Δεν υπάρχει ως σήμερα συγκεκριμένη ερμηνεία αυτού. Ωστόσο η αρχή αυτή προέρχεται από το ιπποκρατικό αξίωμα «ὠφελέειν ἢ μὴ βλάπτειν» το οποίο ορίζεται ως ιατρικό καθήκον, υποχρέωση και θεμελιώδης αρχή με αιώνιο αντίκτυπο.
Η νομική βάση για την εφαρμογή της στηρίζεται σε διάφορες διατάξεις της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ ), όπως για παράδειγμα:
Άρθρο 11 ΣΛΕΕ – Αρχή της αειφορίας, Άρθρο 191 ΣΛΕΕ – Kαθορίζει τους στόχους της περιβαλλοντικής πολιτικής, Άρθρο 192 ΣΛΕΕ – Το άρθρο αυτό επιτρέπει στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να υιοθετούν μέτρα για την επίτευξη των στόχων της περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως είναι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Άρθρο 194 ΣΛΕΕ για την Ενεργειακή πολιτική. Η ΕΕ έχει την αρμοδιότητα να διαμορφώνει και να εφαρμόζει ενεργειακή πολιτική, η οποία περιλαμβάνει τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα της ενέργειας. Άρθρο 114 ΣΛΕΕ για την Εσωτερική αγορά. Η ΕΕ μπορεί να λάβει μέτρα για την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, ώστε να επιτύχει υψηλά πρότυπα προστασίας του περιβάλλοντος και της υγείας των πολιτών. Αυτό το άρθρο χρησιμοποιείται για την υιοθέτηση νομοθετικών μέτρων που συνδέονται με την κυκλική οικονομία και τη μείωση της ρύπανσης, καθώς και την ανάπτυξη καινοτομιών και καθαρών τεχνολογιών.
- Το νομοθετικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας
α) Η Νομοθετική Προσέγγιση – Τυπολογία νομοθετικών πράξεων
Η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα απαιτεί δραστικές αλλαγές σε ολόκληρο το φάσμα των πολιτικών και μια συλλογική προσπάθεια όλων των τομέων της οικονομίας και της κοινωνίας αλλά και επιμερισμό ευθυνών. Μπροστά στην άμεση ανάγκη δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής κρίθηκε πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αναγκαίο να υπάρξει μετάβαση από την μερική νομοθεσία για το φυσικό περιβάλλον στην ολιστική νομοθετική παρέμβαση σε όλους τους τομείς της οικονομίας είτε με δεσμευτική νομοθεσία είτε με εκπόνηση στρατηγικών.
Με όλα τα παραπάνω δεδομένα, ήταν αναγκαίο να αναθεωρηθούν πολιτικές, να εκπονηθούν νέες στρατηγικές, να τροποποιηθούν ισχύουσες νομοθεσίες, και να επιλεγεί, δεδομένης της κρισιμότητας, ο τύπος της ενδεικνυόμενης νομοθετικής πράξης για την καλύτερη εφαρμογή της Συμφωνίας καθώς και τα ανάλογα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Ο Κανονισμοί βασικό νομοθετικό εργαλείο για την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας
Για ένα σημαντικό αριθμό νομοθετικών πρωτοβουλιών οι συνομοθέτες έκριναν πιο αποτελεσματική την χρήση των κανονισμών σε σχέση με τις οδηγίες για δράσεις στον τομέα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής, θεωρώντας ότι το νομοθετικό πλαίσιο μέσω οδηγιών είναι περισσότερο «αδύναμο», ανομοιόμορφο και κυρίως χρονοβόρο.
Η επιλογή του νομοθέτη δικαιολογείται γιατί στόχος, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας ως ορίζεται στο άρθρο 5 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η ΕΕ δεν αναλαμβάνει δράση παρά μόνο εφόσον η δράση αυτή είναι πιο αποτελεσματική από την αντίστοιχη δράση σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχή της αναλογικότητας, η οποία ορίζει ότι καμία δράση της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνει τα δέοντα για την επίτευξη των στόχων των συνθηκών.
Έτσι, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής γίνεται «ευρωπαϊκό» θέμα. Η ΕΕ θεσπίζει μια από τις πιο αυστηρές και φιλόδοξες νομοθεσίες σε παγκόσμιο επίπεδο για το κλίμα και επιλέγεται ο κανονισμός ως βασικό νομοθετικό εργαλείο για την εφαρμογή της Συμφωνίας για ένα σημαντικό αριθμό νομοθετικών πράξεων. Έχει άμεση ισχύ, παρέχει ομοιομορφία, μεγαλύτερη ασφάλεια στην ερμηνεία του, δεν απαιτείται χρόνος για ενσωμάτωση στην εθνική έννομη τάξη κάτι που είναι απαραίτητο εν προκειμένω λόγω των επειγουσών προθεσμιών που συνδέονται με τους κλιματικούς στόχους για το 2030 και το 2050 (κλιματική ουδετερότητα). Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και οι διοικήσεις γνωρίζουν ακριβώς ποιοι είναι οι κανόνες και οι υποχρεώσεις τους, χωρίς την ανάγκη ερμηνειών από τις εθνικές νομοθεσίες.
Ναυαρχίδα για την εφαρμογή της πράσινης μετάβασης είναι ο κανονισμός για το κλίμα[8] που μετατρέπει την πολιτική φιλοδοξία της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 σε νομική υποχρέωση για την ΕΕ. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν δεσμευτεί νομικά να μειώσουν τις καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.
Η Ταξινομία της ΕΕ για τις βιώσιμες δραστηριότητες θεσπίζεται επίσης με κανονισμό[9] ο οποίος θέτει τα κριτήρια με τα οποία προσδιορίζεται αν μια οικονομική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται περιβαλλοντικά βιώσιμη, προκειμένου να προσδιοριστεί ο βαθμός στον οποίο μία επένδυση είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη.
Ένας άλλος σημαντικός κανονισμός αφορά την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (AFIR), που καταργεί μάλιστα την ανάλογη Οδηγία[10] και θέτει υποχρεωτικούς αναπτυξιακούς στόχους σε σχέση με τις υποδομές ηλεκτρικής επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού με υδρογόνο όσον αφορά τον οδικό τομέα, την από ξηράς παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε θαλάσσιους λιμένες και λιμένες εσωτερικής ναυσιπλοΐας, και την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε σταθμευμένα αεροσκάφη. Να αναφερθεί επίσης ο κανονισμός σχετικά με τις μπαταρίες και τα απόβλητα μπαταριών, που τέθηκε σε ισχύ στις 17 Αυγούστου 2023 και καταργεί την προηγουμένη οδηγία[11].
Άλλοι ακόμη κανονισμοί αφορούν κομβικούς τομείς όπως σχετικά με τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για βιώσιμες αεροπορικές μεταφορές (ReFuelEU)[12], τη χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές.
Ο κανονισμός για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών[13] είναι μία από τις τρεις βασικές νομοθετικές πρωτοβουλίες του βιομηχανικού σχεδίου της Πράσινης Συμφωνίας, μαζί με τον κανονισμό για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Θα διευκολύνει τις προϋποθέσεις για επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες κυρίως με τον εξορθολογισμό των διαδικασιών αδειοδότησης, στήριξη στρατηγικών έργων, βάσει ειδικών κριτηρίων που συμβάλλουν στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, διευκόλυνση της πρόσβασης σε αγορές για τεχνολογικά προϊόντα μηδενικών καθαρών εκπομπών, καθορισμό κανόνων για τα δημόσια κίνητρα, ενίσχυση των δεξιοτήτων του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού. Αυτό που επιδιώκεται είναι να καλυφθεί, έως το 2030, το 40% των αναγκών της ΕΕ σε προϊόντα ‘made in EU’ στρατηγικών «καθαρών» τεχνολογιών, όπως οι ηλιακοί φωτοβολταϊκοί πίνακες, οι ανεμογεννήτριες, χερσαία και υπεράκτια αιολικά, μπαταρίες και αποθήκευση, οι συσσωρευτές και οι αντλίες θερμότητας, αλλά και το 15% της παγκόσμιας ζήτησης για τις τεχνολογίες αυτές.
Ο κανονισμός για τις κρίσιμες πρώτές ύλες [14] θεσπίζει ένα πλαίσιο για την εξασφάλιση ασφαλούς και βιώσιμου εφοδιασμού με κρίσιμες πρώτες ύλες ώστε να επιτευχθεί η προμήθεια, η επεξεργασία και η ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών στην Ευρώπη και να μειωθεί η εξάρτηση της ΕΕ από εισαγωγές από προμηθευτές μίας μόνο χώρας (Κίνα). Μετατρέπει έτσι την πρόκληση των εξαρτήσεών της ΕΕ σε στρατηγική αυτονομία και ευκαιρία για την Ευρωπαϊκή οικονομία.
Τέλος με τον κανονισμό για την αποκατάσταση της Φύσης[15], στόχος τη Ένωσης είναι η μακροπρόθεσμη και βιώσιμη ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων σε όλες τις χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές των κρατών μελών μέσω της αποκατάστασης των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων. Θεσπίζεται πλαίσιο εντός του οποίου τα κράτη μέλη θέτουν σε εφαρμογή αποτελεσματικά μέτρα βάσει περιοχής με σκοπό να καλύπτουν από κοινού, ως ενωσιακό στόχο, για το σύνολο των περιοχών και των οικοσυστημάτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού τουλάχιστον το 20 % των χερσαίων και τουλάχιστον το 20 % των θαλάσσιων περιοχών έως το 2030, και το σύνολο των οικοσυστημάτων που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050. Επιπλέον, θα βοηθήσει την ΕΕ να εκπληρώσει τις διεθνείς δεσμεύσεις της για το περιβάλλον.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ανωτέρω κανονισμός θεωρείται πρωτοπορία στα Ευρωπαϊκά δρώμενα, αφενός γιατί επιλέχθηκε ως ο πιο ορθός τύπος νομοθετικής πράξης σε επίπεδο Ένωσης και αφετέρου γιατί παρόλες τις αντιδράσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Κοινοβουλίου και κάποιους αμοιβαίους συμβιβασμούς, πέραν της προστασίας και της διατήρησης κατοχυρώνει δεσμευτικά την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων.
Οι οδηγίες νομοθετικό εργαλείο για την εφαρμογή ορισμένων μέτρων
Ο Ευρωπαίος νομοθέτης σε ορισμένους τομείς, όπως στον τομέα της ενέργειας αλλά και του περιβάλλοντος, επιλέγει η διατηρεί την οδηγία ως το καλύτερο νομοθετικό εργαλείο. Για παράδειγμα ορισμένες πρωτοβουλίες σχετικά με την δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55% (Fit for 55)[16] μέχρι το 2030. Πρόκειται για ένα σύνολο αναθεωρήσεων της ισχύουσας νομοθεσίας. Η δέσμη περιλαμβάνει κυρίως οδηγίες σχετικά με την ενέργεια, η οδηγία για την ενεργειακή απόδοση[17] θα θέσει έναν πιο φιλόδοξο δεσμευτικό ετήσιο στόχο για τη μείωση της χρήσης ενέργειας σε επίπεδο ΕΕ. Άλλο παράδειγμα, η οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (RED II)[18] θέτει στόχους για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών, αλλά τα κράτη-μέλη έχουν την ελευθερία να επιλέξουν πώς θα φτάσουν σε αυτούς τους στόχους.
Η επιλογή της οδηγίας ως νομοθετικού εργαλείου, ειδικά στον τομέα της Ενέργειας, οφείλεται σε στην ευελιξία και την ιδιαιτερότητα των ενεργειακών συστημάτων των κρατών-μελών. Είναι δεσμευτική ως προς τον στόχο που θέτει, αλλά αφήνει στα κράτη-μέλη την ελευθερία να επιλέξουν τον τρόπο ενσωμάτωσης των μέτρων στην εθνική τους νομοθεσία. Αυτό επιτρέπει μεγαλύτερη προσαρμογή στις εθνικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες των ενεργειακών αγορών. Καθώς υπάρχει επίσης ενεργειακή ποικιλομορφία των κρατών-μελών γιατί κάθε κράτος-μέλος έχει διαφορετικό ενεργειακό μείγμα (π.χ. ποσοστό χρήσης άνθρακα, φυσικού αερίου, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) και διαφορετικές ενεργειακές ανάγκες, οι οδηγίες προσφέρουν την απαραίτητη ευελιξία ώστε τα κράτη-μέλη να επιτύχουν τους στόχους της Ένωσης σύμφωνα με τις δικές τους συνθήκες και ενεργειακές υποδομές. Μπορούν να λάβουν έτσι υπόψη τις τοπικές τους δυνατότητες και προκλήσεις καθώς οι ενεργειακές αγορές στην Ένωση βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης και απελευθέρωσης.
Η ενέργεια είναι ένας τομέας που σχετίζεται άμεσα με τη εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών, καθώς επηρεάζει την ασφάλεια και την αυτάρκεια κάθε χώρας. Οι οδηγίες επιτρέπουν στα κράτη-μέλη να διατηρήσουν έναν βαθμό ελέγχου και αυτονομίας στην εφαρμογή της ενεργειακής πολιτικής, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζουν ότι επιτυγχάνονται οι κοινές ευρωπαϊκές δεσμεύσεις.
Ο ρόλος των θεματικών Στρατηγικών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προβλέπει τη δημιουργία στρατηγικών σε ορισμένα θέματα αντί για άμεσα δεσμευτική νομοθεσία (όπως κανονισμοί ή οδηγίες) για συγκεκριμένους λόγους που σχετίζονται είτε με τη φύση των θεμάτων αυτών, την ανάγκη προετοιμασίας, τη διαμόρφωση πολιτικών είτε τη δημιουργία συναίνεσης μεταξύ των κρατών-μελών. Οι στρατηγικές προσφέρουν έναν ευρύτερο οδικό χάρτη, με βάση τον οποίο διαμορφώνεται η μελλοντική νομοθεσία και οι πολιτικές πρωτοβουλίες.
Πολλά από τα θέματα που αφορούν την Πράσινη Συμφωνία, όπως η βιοποικιλότητα γενικά για παράδειγμα Δάση, η αγροτική ανάπτυξη ή η κλιματική προσαρμογή[19], η κυκλική οικονομία είναι πολυδιάστατα και εξαιρετικά περίπλοκα. Αυτά τα ζητήματα απαιτούν συνολική θεώρηση και ανάλυση πριν θεσπιστούν συγκεκριμένα ρυθμιστικά μέτρα. Οι στρατηγικές επιτρέπουν στην ΕΕ να εξετάσει όλες τις παραμέτρους και να δημιουργήσει ένα πλαίσιο για μελλοντική δράση, αντί να εφαρμόσει άμεσα δεσμευτικά μέτρα.
β) Η κανονιστική προσέγγιση της αγοράς
Η οικονομική πολιτική της Πράσινης Συμφωνίας στοχεύει στη χρήση αγορακεντρικών μέσων για τη μείωση των εκπομπών και τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία. Η Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπών (EU ETS)[20] είναι μια από τις βασικές νομοθετικές διατάξεις, όπου μέσω κανονιστικών μέτρων και αγορακεντρικών μηχανισμών, οι επιχειρήσεις πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους ή να αγοράσουν δικαιώματα εκπομπών, προσαρμοζόμενες σε πιο αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια.
Άλλο μέτρο είναι ο Μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα.[21] Πρόκειται για ένα ακόμη κανονισμό ο οποίος θεσπίζει τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, την καθιέρωση δίκαιης τιμής για τον άνθρακα που εκπέμπεται κατά την παραγωγή αγαθών υψηλής έντασης άνθρακα που εισάγονται στην Ένωση και την ενθάρρυνση μιας καθαρότερης βιομηχανικής παραγωγής συμφωνία του Παρισιού και τη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55†% της Ένωσης. Ο Μηχανισμός είναι το νομοθετικό εργαλείο για την επιβολή δίκαιης τιμής στον άνθρακα που εκπέμπεται κατά την παραγωγή προϊόντων υψηλής έντασης άνθρακα που εισέρχονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και για την ενθάρρυνση της καθαρότερης βιομηχανικής παραγωγής σε τρίτες χώρες. Θα εφαρμοστεί αρχικά στις εισαγωγές ορισμένων αγαθών και επιλεγμένων πρόδρομων ουσιών των οποίων η παραγωγή είναι υψηλής έντασης άνθρακα:†τσιμέντο, σίδηρος και χάλυβας, αλουμίνιο, λιπάσματα, ηλεκτρική ενέργεια και υδρογόνο. Στο ίδιο πνεύμα εμπορικές συμφωνίες με τρίτες χώρες εμπερικλείουν επίσης ιδιαίτερους κανόνες για θέματα κλιματικής αλλαγής.
Τέλος η ενεργειακή πολιτική και η πράσινη μετάβαση στην ενέργεια αποτέλεσαν καταλύτη στην επιτάχυνση της εφαρμογής της Συμφωνίας. Αξίζει να αναφερθεί ειδικότερα το σχέδιο RePowerEU [22]το οποίο έθεσε στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο με την πλήρη απεξάρτηση έως το 2027.
- Η συμμετοχή της αυτοδιοίκησης και των πολιτών στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεσμικά είναι εκείνη που παρακολουθεί την εφαρμογή των νομοθετικών πράξεων που απαρτίζουν τη Συμφωνία. Εντούτοις, η αποτελεσματικότητα στην επίτευξη των στόχων καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την εφαρμογή της σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Η ανεπαρκής εφαρμογή και επιβολή της νομοθεσίας παραμένει ένα σοβαρό ζήτημα ζωτικής σημασίας. Η Πράσινη Συμφωνία αποσκοπεί, παράλληλα, στην ενίσχυση του ρόλου της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, καθώς και της εποπτείας γεγονός που έχει νομικές επιπτώσεις όσον αφορά την εφαρμογή των πολιτικών σε εθνικό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η συμμετοχή των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των ενδιαφερόμενων μερών, να προωθηθεί ο διάλογος[23] όπως με τη κοινωνία των πολιτών.
Σε αυτήν την κατεύθυνση, αποτελεί παράδειγμα το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το Κλίμα το οποίο ενθαρρύνει τους πολίτες, τις κοινότητες και τις οργανώσεις να συμμετάσχουν στη δράση για το κλίμα στην Ευρώπη: να ενημερωθούν για την κλιματική αλλαγή να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν λύσεις. Τέλος σημαντικός παράγων η διάδοση επιστημονικά τεκμηριωμένων πληροφοριών σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τις κοινωνικές πτυχές της και τις πτυχές της που αφορούν την ισότητα των φύλων.
- Τα Ενωσιακά χρηματοδοτικά εργαλεία που στηρίζουν την πράσινη μετάβαση
Η υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας θα απαιτήσει μια γιγαντιαία ενωσιακή χρηματοδότηση και σημαντικές επενδύσεις μέσω ιδιωτικών και δημόσιων κεφαλαίων. Ένα ευρωπαϊκό επενδυτικό σχέδιο ύψους τουλάχιστον €1 τρισεκατομμύριο για την επόμενη δεκαετία προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες για την αναβάθμιση της παραγωγικής υποδομής αλλά και την ενσωμάτωση της βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας σε όλες τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως επίσης και τον προσανατολισμό των εθνικών προϋπολογισμών σε δράσεις αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει σειρά νέων χρηματοδοτικών εργαλείων τα οποία θα συμβάλλουν στο σχεδιασμό και την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που στηρίζουν την πράσινη μετάβαση περιλαμβάνοντάς και αυτά στόχους και χρονοδιαγράμματα για τις εκταμιεύσεις. Για παράδειγμα το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας[24], ένα Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης [25]ο οποίος θα στηρίξει τις περιφέρειες της ΕΕ που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε δραστηριότητες υψηλής έντασης άνθρακα με τρεις άξονες, δηλαδή το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το πρόγραμμα InvestEU και το μηχανισμό δανειοδότησης του δημόσιου τομέα από το προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων που στοχεύουν στη στήριξη των περιοχών και κλάδων που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία, όπως οι περιοχές που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα.
Για πρώτη φορά και στο πλαίσιο μιας συμπεριληπτικής πολιτικής, δημιουργείται επίσης και το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα[26] ειδικά το οποίο αφορά ομάδες που επηρεάζονται σημαντικά από το νέο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές: δηλαδή ευάλωτα νοικοκυριά, που ορίζονται ως νοικοκυριά τα οποία αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια, ευάλωτες πολύ μικρές επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν τα μέσα είτε για να ανακαινίσουν το κτίριο στο οποίο εδρεύουν, είτε για να αγοράσουν οχήματα μηδενικών και χαμηλών εκπομπών, είτε για να στραφούν σε εναλλακτικούς βιώσιμους τρόπους μεταφοράς, περιλαμβανομένων των δημόσιων μεταφορών, τέλος αφορά τους ευάλωτους χρήστες μεταφορών, που ορίζονται ως άτομα και νοικοκυριά τα οποία αντιμετωπίζουν φτώχεια στον τομέα των μεταφορών.
- Η μέχρι τώρα εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας
Η πενταετία 2019-2024 χαρακτηρίζεται από ένα πρωτοφανές κύμα νέων πρωτοβουλιών για την αναθεώρηση και την επικαιροποίηση της Ενωσιακής νομοθεσίας , με στόχο να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές της ΕΕ συνάδουν με τους κλιματικούς στόχους που έχουν συμφωνηθεί από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σύμφωνα με τον απολογισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Μάρτιο 2024 όλες οι δεσμεύσεις για την Ευρωπαικη Πράσινη Συμφωνία τηρήθηκαν. Ωστόσο η εφαρμογή της προσκρούει σε κοινωνικές αντιδράσεις όπως για παράδειγμα των γεωργών η ακόμη και των βιομηχάνων, η στους διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης κάθε χώρας.
Να σημειωθεί ότι η υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας, σε γενικές γραμμές, δεν παρουσιάζει έντονα προβλήματα παρόλο που εξελίσσεται σε μια περίοδο πολλαπλών σημαντικών κρίσεων (οικονομική, κλιματική, υγειονομική, ενεργειακή). Στο πλαίσιο αυτό, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που σχετίζονται με το κλίμα και την ενέργεια πέτυχαν ευρείας πολιτικής στήριξης, ενώ οι περιβαλλοντικές προτάσεις για τα φυτοφάρμακα, την αποκατάσταση της φύσης και τις βιομηχανικές εκπομπές αποδείχθηκαν πολύ πιο αμφιλεγόμενες, κυρίως λόγω του κόστους της πράσινης μετάβασης στους γεωργούς και στην Βιομηχανία της ΕΕ.
Παράλληλα, ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, επικαλούμενα ανησυχίες σχετικά με την επισιτιστική ασφάλεια και την ευρωπαϊκή βιομηχανία, έχουν ζητήσει μια «ρυθμιστική παύση» όσον αφορά τον νέο περιβαλλοντικό κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης της ΕΕ, σημειώνοντας την ανάγκη να δοθεί έμφαση στην εφαρμογή των ήδη εγκεκριμένων πρωτοβουλιών της Πράσινης Συμφωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή έχει αποσύρει ή καθυστερεί ορισμένες προτάσεις, ενώ έχει ξεκινήσει τομεακούς διαλόγους για την ‘καθαρή’ μετάβαση.
- Νέες ισορροπίες στην υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας – Βιώσιμη ανταγωνιστικότητα
Όσον αφορά την επόμενη πενταετία 2024-2029, τόσο ο 5ετής θεσμικός κύκλος που περιγράφεται στο στρατηγικό θεματολόγιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου[27], όσο και οι πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές[28] που παρουσιάστηκαν από την Προέδρο της Ευρωπαικής Επιτροπής, επιβεβαιώνουν εκ νέου τους στόχους της της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη υλοποίησης με πραγματισμό, τεχνολογική ουδετερότητα και καινοτομία.
Παράλληλα, η Πρόεδρος της Επιτροπής επισημαίνει την σημασία να επικεντρωθούμε στην εφαρμογή του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για το 2030, με απλούστερο, δικαιότερο και οικονομικότερο τρόπο ενώ αναδεικνύει το ζήτημα της υπερβολικής ρύθμισης. Σε αυτό το πλαίσιο, στις επιστολές ανάθεσης καθηκόντων της προς τους επιτρόπους, συμπεριέλαβε μια ενότητα με τίτλο «Για να γίνει η Ευρώπη απλούστερη και ταχύτερη». Σε αυτό, ζητά μείωση κατά 25% των υποχρεώσεων υποβολής εκθέσεων για τις επιχειρήσεις, η οποία αυξάνεται στο 35% για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύεται να υποβάλει μια νέα Συμφωνία για την Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία για τις πρώτες 100 ημέρες της θητείας της με στόχο να δημιουργήσει ανταγωνιστικές βιομηχανίες και ποιοτικές θέσεις εργασίας. Αυτό θα προετοιμάσει το δρόμο προς το στόχο της μείωσης κατά 90% των εκπομπών για το 2040, για τον οποίο θα γίνει πρόταση να κατοχυρωθεί στον Ευρωπαϊκό Νόμο για το κλίμα, ενώ θα προταθεί κανονισμός για έναν ‘Επιταχυντή απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές’ για τη στήριξη βιομηχανίες και εταιρείες στην περίοδο της πράσινης μετάβασης.
- Οι νέοι συσχετισμοί και η ανάγκη να ενισχυθεί η διάσταση της Πράσινης Συμφωνίας σε παγκόσμιο επίπεδο
O παράγοντας της διεθνούς ανταγωνιστικότητας επηρεάζει και θα συνεχίσει να επηρεάζει, με μεγαλύτερη ένταση, το νέο θεσμικό και νομικό πλαίσιο. Μια νέα συμφωνία για την ανταγωνιστικότητα θα απαιτήσει προσαρμογή σε νέες ισορροπίες με προσαρμογές και ενίσχυση του νομικού πλαισίου με την εισαγωγή της ανταγωνιστικότητας ως κρίσιμου παράγοντα για την θέση της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο.
Υπάρχουν ήδη δύο αξιοσημείωτα παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο η Πράσινη Συμφωνία θα επηρεάσει τους εμπορικούς εταίρους της Ευρώπης: Ο κανονισμός για την αποψίλωση των δασών[29], ο οποίος θα απαγορεύσει τις εισαγωγές κακάου, ξυλείας και προϊόντων υγιεινής που ενδεχομένως συνδέονται με την αποψίλωση των δασών ο οποίος πρόκειται να τεθεί σε ισχύ το 2024, έχει ήδη ωθήσει τις ΗΠΑ να απαιτήσουν μια καθυστέρηση, καθώς υποστηρίζει ότι θα βλάψει τους Αμερικανούς παραγωγούς. Ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ)[30], που αναμένεται να εφαρμοστεί πλήρως το 2026, έχει προκαλέσει ισχυρή αντίδραση από πολλούς εμπορικούς εταίρους της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας.
Στις νέες πολιτικές προτεραιότητες για το 2024-2029[31] η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προτείνει την πλήρη εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας με ιδιαίτερη προσήλωση τους στόχους που έχουν τεθεί για το 2030 και δίνει έμφαση σε μία νέα συμφωνία για καθαρή βιομηχανία – clean Industrial Deal (‘made in EU’) και μια πιο κυκλική και ανθεκτική οικονομία με εστίαση στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, τις καθαρές τεχνολογίες και την παροχή κινήτρων για επενδύσεις σε υποδομές και βιομηχανία, ιδίως για ενεργοβόρους τομείς.
Τέλος σε παγκόσμιο επίπεδο, να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο της 15ης Οκτωβρίου 2024 στα συμπεράσματά του καθορίζει τις προϋποθέσεις για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων της συμφωνίας του Παρισιού επί των κανόνων για τις διεθνείς αγορές άνθρακα, οι οποίες θα πρέπει να διασφαλίζουν διαφάνεια, περιβαλλοντική ακεραιότητα και να παράλληλα να συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών. Σημειώνει ότι η Ένωση θα συνεχίσει επίσης να μεριμνά ώστε να σημειωθεί πρόοδος στις πολιτικές προσαρμογής και την ενίσχυση της παγκόσμιας ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή.
Ωστόσο οδηγός για την επόμενη πενταετία στην επίτευξη μιας ανταγωνιστικής και βιώσιμης Ευρώπης είναι η έκθεση Ντράγκι[32] η οποία υπογραμμίζει ότι ‘η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει ορισμένες θεμελιώδεις επιλογές σχετικά με τον τρόπο συνέχισης της πορείας της για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, ενώ οφείλει να διατηρήσει μια βιώσιμη ανταγωνιστικότητα σε συνδυασμό με την καινοτομία, την επανεκβιομηχάνιση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας’.
- Οι προκλήσεις στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας
Οι προκλήσεις είναι πολλές και ποικίλες:
- Διασφάλιση μια δίκαιης μετάβαση για όλους τους πολίτες, ειδικά για τους εργαζόμενους σε τομείς που θα επηρεαστούν από τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και οι οποίοι θα πρέπει να αποκτήσουν και νέες “πράσινες” δεξιότητες.
- Συνεργασία των κρατών-μελών, των περιφερειών, των τοπικών αρχών, των επιχειρήσεων και των πολιτών, καθώς η μετάβαση στην πράσινη οικονομία απαιτεί σημαντικές επενδύσεις και ριζικές αλλαγές σε όλους τομείς της οικονομίας, της διοίκησης αλλά και της συμπεριφοράς των πολιτών.
- Ζητήματα εφαρμογής στον βαθμό που θα υπάρξουν διαφορετικές ταχύτητες συμμόρφωσης και προσαρμογής: Τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης και ικανότητες συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις των κλιματικών στόχων. Αυτό προκαλεί νομικά ζητήματα σχετικά με τη δίκαιη κατανομή του κόστους της πράσινης μετάβασης.
- Υπάρχουν επίσης ‘νομικές προκλήσεις’ όσον αφορά τη σύγκρουση μεταξύ περιβαλλοντικών πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, όπως οι αντιδράσεις από βιομηχανίες με υψηλές εκπομπές που ενδέχεται να πληγούν από τις αυστηρές νομοθετικές διατάξεις και το υψηλό κόστος της πράσινης και ενεργειακής μετάβασης που συνεπάγεται. Ωστόσο, η δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης θα αποτελέσει, παράλληλα, σημαντική ευκαιρία προκειμένου να συμβάλουν όλοι οι τομείς της οικονομίας στην Ένωση στη ανάδειξη ενός ηγετικού Ευρωπαϊκού ρόλου στη βιομηχανία και παγκόσμια καινοτομία.
- Τέλος, οι ανάγκες χρηματοδότησης αυξάνονται και τίθεται θέμα εξεύρεσης νέων πόρων, με τις εκτιμήσεις από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να δείχνουν ότι η πράσινη μετάβαση θα απαιτήσει πρόσθετες επενδύσεις ύψους 620 δισ. ευρώ κάθε χρόνο μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Η κρισιμότητα της χρηματοδότησης ενισχύεται στο βαθμό που το 2027 η ΕΕ θα πρέπει να έχει εγκρίνει ένα νέο πολυετές δημοσιονομικό πρόγραμμα[33]το οποίο θα χρειαστεί να εξασφαλίσει, παράλληλα, σημαντικούς πόρους σχετικά με το Ουκρανικό, το Μεταναστευτικό και την Ανταγωνιστικότητα.
[1] Συμφωνία του Παρισιού – Διάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα (COP21) – Δεκέμβριος 2015 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:paris_agreement
[2] European Commission, Communication on the European Green Deal, COM(2019)640
[3] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_15_5708
[4] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/stronger-europe-world/global-gateway_el
[5] Statement at the European Parliament Plenary by President Ursula von der Leyen, candidate for a second mandate 2024-2029
[6] United Nations, ‘Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development’. http://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld
[7] (COM(2018)773).
[8] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/european-climate-law.html
[9] Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2020,σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/2088, ΕΕ L 198 της 22.6.2020, σ. 13.
[10] ΕΕ) 2023/1804 της 13ης Σεπτεμβρίου 2023 που αφορά την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (AFIR), καταργεί την οδηγία 2014/94/ΕΕ,[10].
[11] Κανονισμός (ΕΕ) 2023/1542 της 12ης Ιουλίου 2023 σχετικά με τις μπαταρίες και τα απόβλητα μπαταριών, για την τροποποίηση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ και του κανονισμού (ΕΕ) 2019/1020 και την κατάργηση της οδηγίας 2006/66/ΕΚ.
[12] ΕΕ) 2023/2405 της 18ης Οκτωβρίου 2023 σχετικά με τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για βιώσιμες αεροπορικές μεταφορές
[13] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202401735
[14] ΕΕ) 2024/1252 για τις κρίσιμες πρώτες ύλες της 11ης Απριλίου 2024,
[15] Κανονισμός(EE) 2024/1991.
της 24ης Ιουνίου 2024 για την αποκατάσταση της φύσης και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2022/869
[16] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/delivering-european-green-deal/fit-55-delivering-proposals_en#:~:text=Under%20the%20European%20Climate%20Law,fit%20to%20meet%20this%20target.
[17] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/energy-efficiency.html
[18] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52021PC0557
[19] https://climate.ec.europa.eu/eu-action/adaptation-climate-change/eu-adaptation-strategy_en?prefLang=el&etrans=el
[20] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/eu-emissions-trading-system.html
[21] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/carbon-border-adjustment-mechanism.html
[22] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en
[23] https://climate-pact.europa.eu/index_en
[24] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/recovery-plan-europe_el
[25] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/api/files/attachment/860386/just_transition_mechanism_el.pdf.pdf
[26] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/social-climate-fund.html
[27] Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Προτεραιότητες και οι οι στρατηγικοί προσανατολισμοί της ΕΕ για τον θεσμικό κύκλο 2024-2029 – 27 Ιουνίου 2024 – Στρατηγικό θεματολόγιο 2024-2029 https://www.consilium.europa.eu/el/european-council/strategic-agenda-2024-2029/
[28] https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political%20Guidelines%202024-2029_EN.pdf
[29] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/fighting-deforestation-and-forest-degradation.html#:~:text=Ο%20κανονισμός%20ορίζει%20ως%20καταληκτική,μετά%20τις%2031%20Δεκεμβρίου%2020.
[30] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/carbon-border-adjustment-mechanism.html
[31] https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political%20Guidelines%202024-2029_EN.pdf
[32] https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political%20Guidelines%202024-2029_EN.pdf
[33] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/eu-budget/motion/today_en#:~:text=The%202021–2027%20long%2Dterm,researchers%2C%20students%20and%20citizens%20in