ΣτΕ 1895/2017 [Παράνομη ΑΕΠΟ πυρηνελαιουργείου λόγω μη εξέτασης της καταλληλότητας της θέσης εγκατάστασης]
Περίληψη
-Η προσβαλλόμενη α.ε.π.ο εκδόθηκε με την αντίληψη ότι το επίμαχο πυρηνελαιουργείο εγκαταστάθηκε και λειτουργεί νομίμως σε θέση, η οποία είναι δεδομένη, βάσει των περιβαλλοντικών όρων που εγκρίθηκαν την απόφαση και ανανεώθηκαν το 2002. Η αντίληψη όμως αυτή είναι εσφαλμένη διότι, όπως κρίθηκε με τις αποφάσεις του ΣΕ 2184/2005 και 2167/2008, η εγκατάσταση και η λειτουργία της επίδικης μονάδας, αντιστοίχως, δεν ήσαν νόμιμες διότι επετράπησαν χωρίς να σταθμισθεί το γεγονός ότι η θέση εγκαταστάσεως εμπίπτει σε προστατευόμενη περιοχή Natura και σε περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, και ότι μετά την έκδοση της αποφάσεως ΣΕ 2184/2005 η Διοίκηση δεν μπορούσε να περιορισθεί στην έγκριση “συμπληρωματικών” περιβαλλοντικών όρων, αλλά όφειλε να εξετάσει προεχόντως “αν η λειτουργία της μονάδας αυτής στη συγκεκριμένη θέση είναι συμβατή με το χαρακτήρα της περιοχής”, ως εκ τούτου δε με την απόφαση ΣΕ 2167/2008 ακυρώθηκε η άδεια λειτουργίας της μονάδας.
-Εν όψει τούτων η Διοίκηση δεν μπορούσε να θεωρήσει ως δεδομένη την επιλογή της θέσεως εγκαταστάσεως της μονάδας, όφειλε δε να ερευνήσει εξ υπαρχής το ζήτημα της καταλληλότητας της θέσεως εγκαταστάσεως της μονάδας κατόπιν έρευνας εναλλακτικών λύσεων και ως προς τη θέση εγκαταστάσεως, προς τούτο δε όφειλε κατ’ αρχήν να τηρήσει τη διαδικασία προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης. Υπό την εκδοχή δε ότι, για λόγους οικονομίας, ήθελε προκρίνει την έγκριση περιβαλλοντικών όρων κατόπιν υποβολής Μ.Π.Ε., όφειλε
κατά την έκδοση της σχετικής α.ε.π.ο. να εφαρμόσει όλα τα κριτήρια τα οποία λαμβάνονται υπ’ όψη για την ΠΠΕΑ, ιδίως ως προς το κατ’ αρχήν επιτρεπτό της δραστηριότητας και την καταλληλότητα της θέσεως εγκαταστάσεως, και αποτελούν αντικείμενο της συνολικής εκτιμήσεως της Διοικήσεως που διαμορφώνεται βάσει της υποβαλλομένης M.Π.E. Επιπλέον δε όφειλε να τηρήσει τις διατυπώσεις δημοσιότητας της Μ.Π.Ε., η μη δημοσιοποίηση της οποίας αποτελεί παράλειψη ουσιώδους τύπου της διαδικασίας που επιφέρει και αυτοτελώς την ακυρότητα της α.ε.π.ο.
Πρόεδρος: Ν. Ρόζος
Εισηγητής: Θ. Αραβάνης
Βασικές Σκέψεις
2. Επειδή οι αιτήσεις είναι συναφείς και πρέπει να συνεκδικασθούν.
3. Επειδή, για τη διατήρηση των προσβαλλόμενων πράξεων παρεμβαίνει παραδεκτώς, με ιδιαίτερο δικόγραφο σε κάθε υπόθεση, ο δικαιούχος των επίδικων αδειών Παύλος Ανδρουλάκης. Μετά την άσκηση των παρεμβάσεων ο παρεμβαίνων απεβίωσε στις 26.12.2012 (βλ. 123/25.2.2013 απόσπασμα ληξιαρχικής πράξεως θανάτου του Ληξιάρχου του Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων), κατέλιπε δε ως πλησιέστερους συγγενείς την σύζυγό του Αικατερίνη και τα τέκνα του Βασιλεία, Εμμανουήλ και Ιωάννη Ανδρουλάκη (βλ. 2969/11.2.2013 πιστοποιητικό πλησιεστέρων συγγενών του αυτού Δήμου). Με σχετική δήλωση που περιλαμβάνεται στο από 8.5.2013 υπόμνημα, τη δίκη συνεχίζουν τα ανωτέρω τέκνα του αποβιώσαντος, δεδομένου ότι η χήρα του αποποιήθηκε την κληρονομία (βλ. 392/2012 έκθεση αποποίησης κληρονομίας του Πρωτοδικείου Ηρακλείου).
4. Επειδή, παραδεκτώς παρέστη ως καθ’ ης η Περιφέρεια Kρήτης, η οποία υπεισήλθε αυτοδικαίως στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της καταργηθείσας N. Α. Ηρακλείου, σύμφωνα με τα άρθρα 3 παράγρ. 1 και 3 περ. ιγ΄ και 283 παρ. 2 του ν. 3852/2010 (Α΄ 87).
5. Επειδή, η αιτήσεις ασκούνται με έννομο συμφέρον και εν γένει παραδεκτώς από τον Δήμο Αρκαλοχωρίου (ήδη Δήμο Μινώα Πεδιάδας, άρθρα 1 παράγρ. 2 περ. 17 και 283 παράγρ. 1 του ν. 3852/2010), στην περιφέρεια του οποίου λειτουργεί το επίμαχο πυρηνελαιουργείο, καθώς και από τα σωματεία «Πανελλήνιος εκπολιτιστικός Σύλλογος Η ΠΡΙΑΝΣΟΣ» και «Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Καστελλιανών – Άγιος Γεώργιος», στους καταστατικούς σκοπούς των οποίων περιλαμβάνεται η προστασία του περιβάλλοντος της περιοχής.
6. Επειδή, μετά την άσκηση της πρώτης αιτήσεως η προσβαλλόμενη α.ε.π.ο. τροποποιήθηκε με την 105925/25.9.2009 κοινή απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και του Υφυπουργού Ανάπτυξης, με την οποία επετράπη ο μηχανολογικός εκσυγχρονισμός και η αύξηση ισχύος της μονάδας από 467,28 σε 555,28 KW, η απόφαση δε αυτή πρέπει να θεωρηθεί συμπροσβαλλομένη. Ακολούθως, με την κοινή απόφαση 187693/13.9.2011 των Γενικών Δ/ντών Περιβάλλοντος του Υπουργείου ΠΕ.Κ.Α. και της Γ.Γ. Βιομηχανίας του Υπουργείου Ανάπτυξης κλπ, εγκρίθηκαν νέοι περιβαλλοντικοί όροι για τη λειτουργία του πυρηνελαιουργείου, προκειμένου του μηχανολογικού εκσυγχρονισμού και της μείωσης της ισχύος της μονάδας από 555,28 σε 532,50 KW, καταργήθηκαν δε οι δύο προηγούμενες α.ε.π.ο. (βλ. στοιχείο Γ.8 της εν λόγω αποφάσεως). Εκ του λόγου όμως αυτού δεν συντρέχει περίπτωση καταργήσεως της δίκης, διότι κατά της πράξεως αυτής οι αιτούντες άσκησαν παραδεκτώς το από 30.5.2013 δικόγραφο του άρθρου 32 παράγρ. 3 του π.δ. 18/1989 (Α΄ 8), η οποία προστέθηκε με το άρθρο 31 του ν. 3772/2009 (Α΄ 112), με το οποίο προβάλλουν ότι η νέα α.ε.π.ο. εξακολουθεί να είναι βλαπτική για το περιβάλλον της περιοχής και ζητούν, βασίμως, τη συνέχιση της δίκης. Περαιτέρω, μετά την άσκηση της πρώτης αιτήσεως ακυρώσεως, η δεύτερη προσβαλλόμενη δι’ αυτής νομαρχιακή απόφαση περί χορηγήσεως αδείας εγκαταστάσεως και λειτουργίας, διάρκειας πέντε μηνών, αντικαταστάθηκε από την προσβαλλόμενη με την δεύτερη αίτηση ακυρώσεως πράξη και, συνεπώς, η δίκη στην πρώτη υπόθεση πρέπει να κηρυχθεί κατηργημένη ως προς την ανωτέρω πράξη κατ’ άρθρο 32 παράγρ. 1 του π.δ. 18/1989. Τέλος παραδεκτώς εν γένει ασκείται η δεύτερη αίτηση ακυρώσεως.
7. Επειδή, ο ν. 1650/1986 (Α΄ 160), ο οποίος εκδόθηκε σε εφαρμογή της συνταγματικής επιταγής για την προστασία του περιβάλλοντος (άρθρο 24 παρ. 1 του Συντάγματος), στο άρθρο 3, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 του ν. 3010/2002 (Α΄ 91), παρέχει εξουσιοδότηση για την κατάταξη, με απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., των δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε τρεις κατηγορίες, κάθε μία από τις οποίες μπορεί να υποδιαιρείται σε υποκατηγορίες, ανάλογα με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και με κριτήρια το είδος και το μέγεθός τους, το είδος και την ποσότητα των εκπεμπόμενων ρύπων και κάθε άλλη επίδραση στο περιβάλλον, τη δυνατότητα να προληφθεί η παραγωγή ρύπων από την εφαρμοζόμενη παραγωγική διαδικασία, τον κίνδυνο σοβαρού ατυχήματος και το βαθμό της ανάγκης να επιβληθούν περιορισμοί για την προστασία του περιβάλλοντος (παρ. 1). Περαιτέρω, στο άρθρο 4 του ίδιου νόμου, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 2 του ν. 3010/2002, ορίζεται ότι: «1.α. Για την πραγματοποίηση νέων έργων ή δραστηριοτήτων … τα οποία έχουν καταταγεί στις κατηγορίες που προβλέπονται στο προηγούμενο άρθρο, απαιτείται η έγκριση όρων για την προστασία του περιβάλλοντος… β. Με την απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων η Διοίκηση επιβάλλει προϋποθέσεις, όρους, περιορισμούς και διαφοροποιήσεις για την πραγματοποίηση του έργου ή της δραστηριότητας, ιδίως ως προς τη θέση, το μέγεθος, το είδος, την εφαρμοζόμενη τεχνολογία και τα γενικά τεχνικά χαρακτηριστικά. γ. Η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση των διοικητικών πράξεων που απαιτούνται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, για την πραγματοποίηση του έργου ή της δραστηριότητας. δ. Για την έκδοση της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων πρέπει να τηρείται : δα) η διαδικασία της προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης του προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στις παρ. 6α και 10α… δβ) η διαδικασία υποβολής και η αξιολόγηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων… 2. Για την έκδοση απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για έργα και δραστηριότητες της πρώτης (Α΄) κατηγορίας απαιτείται η υποβολή Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων… 6. α Για νέα έργα και δραστηριότητες ή τη μετεγκατάσταση, τον εκσυγχρονισμό, επέκταση ή τροποποίηση των υφισταμένων, της πρώτης (Α΄) κατηγορίας, εφόσον επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, απαιτείται … και η υποβολή Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Επί της Προμελέτης αυτής η αρμόδια για έγκριση περιβαλλοντικών όρων αρχή προβαίνει σε προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση της πρότασης… β) Για την προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση λαμβάνονται υπόψη: αα) Οι γενικές και ειδικές κατευθύνσεις της χωροταξικής πολιτικής, που προκύπτουν από εγκεκριμένα χωροταξικά, ρυθμιστικά και πολεοδομικά σχέδια ή άλλα σχέδια χρήσεων γης, ββ) Η περιβαλλοντική ευαισθησία της περιοχής που ενδέχεται να θιγή από το έργο ή τη δραστηριότητα, γγ) Τα χαρακτηριστικά των ενδεχόμενων σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων… δδ) Τα οφέλη για την εθνική οικονομία, την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια υγεία και η εξυπηρέτηση άλλων λόγων δημοσίου συμφέροντος, εε) Οι θετικές επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον σε μία ευρύτερη περιοχή από εκείνη που επηρεάζεται άμεσα από το έργο ή τη δραστηριότητα. γ. Μετά την προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση της πρότασης: αα) είτε καλείται ο ενδιαφερόμενος … να υποβάλει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) για έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων, ώστε να ακολουθηθεί η διαδικασία των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου αυτού…» … στ) Προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση δεν απαιτείται στις θεσμοθετημένες βιομηχανικές περιοχές και ζώνες, στις βιοτεχνικές περιοχές και πάρκα, στις ναυπηγοεπισκευαστικές περιοχές, σύμφωνα με την ισχύουσα σχετική νομοθεσία, στις Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων (Π.Ο.Α.Π.Δ.) του άρθρου 10 του Ν. 2742/1999 (207 Α΄) και στις περιπτώσεις που η χωροθέτηση προβλέπεται από νόμο ή εγκεκριμένο χωροταξικό ή πολεοδομικό ή ρυθμιστικό σχέδιο, στις περιοχές που εντοπίζονται κοιτάσματα μεταλλευτικών ορυκτών, βιομηχανικών ορυκτών και μαρμάρων. … 7. Η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων μπορεί να εκδίδεται για ορισμένο χρονικό διάστημα που καθορίζεται στην ίδια απόφαση, μετά την πάροδο του οποίου υπόκειται σε αναθεώρηση ή ανανέωση. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον παρόντα νόμο, μόνον εφόσον επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον». Περαιτέρω, στο άρθρο 5 παράγρ. 2 του ίδιου νόμου ορίζεται ότι “2. Η αρμόδια αρχή πριν από τη χορήγηση της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ξεκινά τη διαδικασία δημοσιοποίησης με τη διαβίβαση στο οικείο Νομαρχιακό Συμβούλιο φακέλου με τη Μ.Π.Ε. και τα απαιτούμενα συνοδευτικά της στοιχεία, καθώς και τη γνωμοδότηση της Διοίκησης για την προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση επί της Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) που υποβλήθηκε, όπου απαιτείται. Το Νομαρχιακό Συμβούλιο, πριν γνωμοδοτήσει επί του περιεχομένου του φακέλου της Μ.Π.Ε., υποχρεούται να θέτει στη διάθεση του κοινού και των φορέων εκπροσώπησης του το φάκελο για να εκφράσουν τη γνώμη τους. Η διαδικασία και ο τρόπος ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού καθορίζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης”. Βάσει της εξουσιοδοτήσεως αυτής εκδόθηκε η κ.υ.α. 37111/2021/2003 “Καθορισμός τρόπου ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων…” (Β΄ 1391), στο άρθρο 4 της οποίας ορίζονται τα της δημοσιοποιήσεως της Μ.Π.Ε. προκειμένου να λάβει γνώση το κοινό και να υποβάλει παρατηρήσεις. Εξ άλλου, στην ως άνω πρώτη (Α) κατηγορία, υποκατηγορία 2η, έργων και δραστηριοτήτων του ν. 1650/1986, όπως ισχύει, και ειδικότερα, στην ομάδα 9η (Βιομηχανικές Εγκαταστάσεις) του άρθρου 3 της κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου αυτού εκδοθείσας κ.υ.α. Η.Π. 15393/2332/5.8.2002 (Β΄ 1022), υπάγονται μεταξύ άλλων η «παραγωγή άλλων μη επεξεργασμένων ελαίων και λιπών» όταν η δυναμικότητα της εγκατάστασης ως προς την επεξεργασία πρώτης ύλης ανέρχεται σε 1000-200 τόνους/ημέρα (α/α 12 του πίνακα 9 του παραρτήματος Ι του άρθρου 5 της ως άνω κ.υ.α.).
8. Επειδή, όπως έχει κριθεί, από τις διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 2 του ν. 1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρ. 3 του ν. 3010/2002, και 4 της κυα 37111/2021/2003 προκύπτει ότι η με πρόσφορα μέσα δημοσιοποίηση της μ.π.ε. έχει ως στόχο την ενημέρωση των ενδιαφερόμενων πολιτών και φορέων και την παροχή σ’ αυτούς της δυνατότητας υποβολής τεκμηριωμένων προτάσεων προκειμένου να καταστεί δυνατή, μέσω της υποβολής εναλλακτικών λύσεων, η επιλογή των βέλτιστων εξ αυτών. Στο πλαίσιο αυτό, η δημοσιοποίηση της μ.π.ε. αποτελεί ουσιώδη τύπο για την έκδοση της αποφάσεως εγκρίσεως των περιβαλλοντικών όρων, η παράλειψη τηρήσεως του οποίου επιφέρει ακυρότητα της σχετικής πράξεως (ΣΕ 2636/2009 Ολομ. σκ. 23, 970/2007 7μ. σκ. 12, 3266/2005 σκ. 12 κ.α.). Οι εν λόγω διατυπώσεις συνίστανται στη δημοσίευση στον τοπικό τύπο ανακοίνωσης και προσκλήσεως των ενδιαφερόμενων πολιτών και φορέων να λάβουν γνώση της μ.π.ε. και να διατυπώσουν τις απόψεις τους επί του περιεχομένου της και στην ανάρτηση αντιγράφου της εν λόγω ανακοίνωσης στον πίνακα ανακοινώσεων της οικείας Νομαρχιακής Αυτοδιοικήσεως, πλην μόνο η τήρηση της πρώτης από τις ανωτέρω διατυπώσεις δημοσιότητας προβλέπεται ως ουσιώδης τύπος της διαδικασίας εκδόσεως της α.ε.π.ο. (ΣΕ 4498/1998 Ολομ., σκ. 7).
9. Επειδή, περαιτέρω, τα ζητήματα σχετικά με την εγκατάσταση και λειτουργία βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων ρυθμίζονται με το ν. 3325/2005 (Α΄ 68), όπως ίσχυε κατά την έκδοση των προσβαλλόμενων αδειών εγκαταστάσεως και λειτουργίας. Ειδικότερα, σχετικά με την εγκατάσταση των επιχειρήσεων προβλέπεται στο άρθρο 6 ότι: «1. α) Από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου απαγορεύεται η εγκατάσταση δραστηριοτήτων που διέπονται από αυτόν σε περιοχές όπου, σύμφωνα με τις διατάξεις της πολεοδομικής νομοθεσίας, έχει καθορισθεί χρήση γης μη συμβατή με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα… 2. α) Για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης για δραστηριότητες που υπάγονται στον παρόντα νόμο σε περιοχές, όπου δεν έχει καθορισθεί από τις πολεοδομικές διατάξεις συγκεκριμένη χρήση γης ή σε περιοχές, όπου η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι συμβατή με τις χρήσεις που υπάρχουν, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: αα) Οι διατάξεις του ν. 1650/1986 όπως ισχύει καθώς και τυχόν περιορισμοί που ισχύουν με βάση κείμενες διατάξεις για την προστασία του περιβάλλοντος. ββ) Οι αναγκαίες γνώμες ή εγκρίσεις άλλων υπηρεσιών ή αρχών, όπως αυτές ορίζονται στην υπουργική απόφαση της παραγράφου 3. β) Τα κριτήρια, με βάση τα οποία χορηγείται η άδεια εγκατάστασης στις δραστηριότητες του παρόντος νόμου, είναι τα εξής: αα) … ββ) Η φυσιογνωμία της περιοχής και οι επιπτώσεις της δραστηριότητας στο περιβάλλον… 4. Δεν απαιτείται άδεια εγκατάστασης για δραστηριότητες που εγκαθίστανται στις Βιομηχανικές Περιοχές…», ενώ στο άρθρο 7 όπως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο ορίζεται ότι : «1. Εάν επέρχεται, σύμφωνα με τις πολεοδομικές διατάξεις, μεταβολή της χρήσης γης, οι δραστηριότητες που ιδρύθηκαν νόμιμα εξακολουθούν να λειτουργούν στο χώρο όπου βρίσκονται. Εάν επιβάλλεται, από τις κείμενες διατάξεις, η απομάκρυνση των πιο πάνω δραστηριοτήτων, αυτές απομακρύνονται υποχρεωτικά σε διάστημα δώδεκα ετών από την ημερομηνία εφαρμογής της σχετικής διάταξης…», στο δε άρθρο 11 ότι: «1. Οι άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας, καθώς και η ειδική δήλωση της παρ. 1 του άρθρου 5 τροποποιούνται και στις εξής περιπτώσεις: α) Εάν επέλθει αλλαγή στην επωνυμία του φορέα. β) Εάν περιέλθει, με οποιονδήποτε νόμιμο τρόπο, η κυριότητα του μηχανολογικού εξοπλισμού ή το δικαίωμα εκμετάλλευσης μέρους ή όλης της δραστηριότητας και του μηχανολογικού εξοπλισμού σε νέο φορέα. Εάν έχει λήξει ο χρόνος ισχύος της άδειας λειτουργίας, η άδεια αυτή τροποποιείται σύμφωνα με τα οριζόμενα στο προηγούμενο εδάφιο και με την προϋπόθεση ότι δεν έχει διακοπεί οριστικά η λειτουργία της δραστηριότητας».
10. Επειδή, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων του ν. 3325/2005, σε συνδυασμό με εκείνες του άρθρου 4 του ν. 1650/1986, οι οποίες πρέπει να ερμηνεύονται εν όψει των επιταγών του άρθρου 24 του Συντάγματος, η εγκατάσταση βιομηχανικής ή βιοτεχνικής επιχειρήσεως είναι επιτρεπτή μόνο σε ειδικώς εκ των προτέρων καθορισμένες περιοχές, και όχι σε όσες περιοχές απλώς και μόνο δεν απαγορεύεται ρητά η συγκεκριμένη χρήση. Ειδικότερα, η εγκατάσταση αυτή, που από τη φύση της επάγεται οχλήσεις και για τις οικιστικές περιοχές και για το περιβάλλον, είναι επιτρεπτή, εν όψει των ορισμών των άρθρων 24 παρ. 2 και 106 παρ. 1 του Συντάγματος, μόνο σε περιοχές που εκ των προτέρων και με βάση νόμιμα κριτήρια έχουν καθορισθεί ως περιοχές προοριζόμενες για την ανάπτυξη της οικείας δραστηριότητας. Τα κριτήρια αυτά πρέπει να ανάγονται τόσο στην ανάγκη αναπτύξεως της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας, όσο και στην ανάγκη προστασίας του φυσικού, οικιστικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, ούτως ώστε η ανάπτυξη που επιδιώκεται με την εγκατάσταση της επιχειρηματικής μονάδας να παραμένει στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Εφ’ όσον το ζήτημα του τρόπου ασκήσεως της σχετικής δραστηριότητας δεν γίνεται με εγκεκριμένο ρυθμιστικό ή χωροταξικό ή πολεοδομικό σχέδιο ή με Ζ.Ο.Ε. ή με την πρόβλεψη βιομηχανικής ή βιοτεχνικής ζώνης, η εγκατάσταση βιομηχανιών επιτρέπεται, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, σε περιοχές οργανωμένης ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων (Π.Ο.Α.Π.Δ.), οι οποίες καθορίζονται κατά το άρθρο 24 του ν. 1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 10 παρ. 1 του ν. 2742/1999. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι νόμιμη η εγκατάσταση βιομηχανίας ή βιοτεχνίας σε περιοχή που δεν έχει αναγνωρισθεί με διοικητική πράξη ως κατάλληλη για την ανάπτυξη βιομηχανικής ή βιοτεχνικής δραστηριότητας (ΣΕ 2468/2011 7μ., 2669/2007). Περαιτέρω, στις περιπτώσεις, στις οποίες με χωροταξικό ή ρυθμιστικό σχέδιο προβλέπονται περιοχές όπου είναι κατ’ αρχήν επιτρεπτή η άσκηση βιομηχανικής ή βιοτεχνικής δραστηριότητας, για την εγκατάσταση και λειτουργία ορισμένης μονάδας στις περιοχές αυτές, εφ’ όσον δεν έχουν καθορισθεί βιομηχανικές ή βιοτεχνικές ζώνες ή ανάλογες περιοχές ή ζώνες αναγνωριζόμενες κατά τρόπο συγκεκριμένο ως προοριζόμενες για τον ανωτέρω σκοπό με διοικητική πράξη κατ’ εφαρμογή των οικείων διατάξεων, απαιτείται η αξιολόγηση της καταλληλότητας της συγκεκριμένης θέσης εγκαταστάσεως της μονάδας κατά τη διαδικασία προεγκρίσεως χωροθετήσεως υπό την ισχύ του ν. 1650/1986, ή προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης υπό τους όρους του ν. 3010/2002 (ΣΕ 3460/2009, πρβλ. 2951/2006).
11. Επειδή, εξ άλλου, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων του ν. 3010/2002, σε συνδυασμό με αυτές του ν. 3325/2005, ερμηνευόμενες υπό το φως της αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης, η τήρηση της διαδικασίας προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α.) αποτελεί ουσιώδη τύπο της διαδικασίας έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, η οποία μπορεί να παραλείπεται σε περιπτώσεις εκσυγχρονισμού ή επέκτασης υφιστάμενης εγκαταστάσεως συγκεκριμένης βιομηχανικής μονάδας εφ’ όσον η προϋφιστάμενη εγκατάσταση λειτουργεί νομίμως βάσει σχετικών αδειών και με την προϋπόθεση ότι ο εκσυγχρονισμός ή η επέκταση δεν συνεπάγονται ουσιαστική διαφοροποίηση σε σχέση με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον (ΣΕ 3460/2009 σκ. 9).
12. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτουν τα εξής: Με τις αποφάσεις 1356/20.9.1996 του Γ.Γ.Π. Κρήτης, 66472/31.7.1997 του Γεν. Δ/ντή Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και του Γ. Γραμματέα Βιομηχανίας του Υπ. Ανάπτυξης και 105/Φ14.137/28/21.4.1998 του Αναπληρωτή Νομάρχη Ηρακλείου χορηγήθηκαν, αντιστοίχως, προέγκριση χωροθέτησης, έγκριση περιβαλλοντικών όρων (κατόπιν υποβολής μ.π.ε. τύπου Β έτους 1996) και άδεια εγκαταστάσεως πυρηνελαιουργείου του Παύλου Ανδρουλάκη στη θέση Σακάστρα – Μανώλια της Κοινότητας Κάτω Καστελλιανών Μονοφατσίου του Ν. Ηρακλείου, σε ακίνητο εμβαδού 20.066,92 τ.μ. Προσφυγή κατοίκων της Κοινότητας κατά της άδειας εγκαταστάσεως απερρίφθη με την απόφαση 12668/9.7.1998 του Γ.Γ.Π. Κρήτης, προσφυγή δε των ιδίων κατά της τελευταίας πράξεως απερρίφθη με την απόφαση Φ18/30541/1240/20.10.1998 της Υφυπουργού Ανάπτυξης. Η απόφαση αυτή ακυρώθηκε, κατόπιν αιτήσεως των ιδίων, με την απόφαση 2184/2005 του Δικαστηρίου, για τον λόγο ότι η άδεια εγκαταστάσεως εκδόθηκε κατά πλάνη περί τα πράγματα, και ειδικότερα διότι η Διοίκηση υπέλαβε ότι η περιοχή εγκαταστάσεως του πυρηνελαιουργείου δεν προστατεύεται κατά το άρθρο 21 του ν. 1650/1986 ούτε κατατάσσεται σε περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, ενώ στην πραγματικότητα εμπίπτει στην περιοχή των Αστερουσίων Ορέων, η οποία έχει χαρακτηρισθεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα και καταχωρισθεί στον Εθνικό Κατάλογο των περιοχών Natura 2000 τον Απρίλιο του 1997 με κωδικό GR 431008. Εν τω μεταξύ, με την απόφαση 55825/16.10.2001 του Γεν. Δ/ντή Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ εγκρίθηκαν “συμπληρωματικοί” περιβαλλοντικοί όροι, με την απόφαση 93460/2.10.2002 του Γ.Γ. Βιομηχανίας του Υπουργείου Ανάπτυξης “ανανεώθηκαν” οι εγκριθέντες με τις πράξεις 66470/1997 και 55825/2001 περιβαλλοντικοί όροι του πυρηνελαιουργείου, με την δε απόφαση 872/Φ14137/121/3.7.2003 του Νομάρχη Ηρακλείου χορηγήθηκε άδεια λειτουργίας αορίστου χρόνου της μονάδας. Και η άδεια λειτουργίας όμως αυτή ακυρώθηκε, κατόπιν αιτήσεως των αυτών αιτούντων, με την απόφαση 2167/2008 του Δικαστηρίου, με την οποία έγιναν δεκτά τα εξής: α) ότι, κατά παράβαση του δεδικασμένου που απέρρευσε από την ακυρωτική απόφαση ΣΕ 2184/2005 η Διοίκηση παρέλειψε να σταθμίσει το κριθέν με την απόφαση εκείνη και ανακύπτον και στην υπόθεση αυτή διοικητικής φύσεως ζήτημα, ήτοι “την υποχρέωση να σταθμισθεί από τη Διοίκηση το γεγονός ότι η περιοχή αυτή εμπίπτει στην προστατευόμενη ζώνη Natura και αποτελεί περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, ώστε να αξιολογηθεί όχι μόνο αν συνέτρεχε ανάγκη επιβολής συμπληρωματικών μέτρων κατά τη νομοθεσία περί προστασίας του περιβάλλοντος για τη λειτουργία του πυρηνελαιουργείου, αλλά, κυρίως, αν η λειτουργία της μονάδας αυτής στη συγκεκριμένη θέση είναι συμβατή με το χαρακτήρα της περιοχής», β) ότι τέτοια στάθμιση δεν συνιστά η απλή αναφορά στην περιοχή Natura σε διάφορα υπηρεσιακά έγγραφα, ούτε η έγκριση συμπληρωματικών περιβαλλοντικών όρων με την απόφαση 55825/16.10.2001, η οποία εξ άλλου «δεν προκύπτει … ότι αποτελεί προϊόν στάθμισης της κατ’ αρχήν συμβατότητας της λειτουργίας της επίμαχης μονάδας στη συγκεκριμένη θέση» και γ) ότι «δεν προκύπτει ότι έγινε οποιαδήποτε στάθμιση του χαρακτήρα της περιοχής ως εξαιρετικού φυσικού κάλλους» (βλ. και απόφαση ΕΑ 68/2006 περί αναστολής εκτελέσεως της άδειας λειτουργίας). Εν τω μεταξύ, όπως προκύπτει από το έγγραφο 141386/10.7.2007 της Δ|νσης Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης & Θορύβου (Δ.Ε.Α.Ρ.Θ.) του Υπουργείου ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., με την 141386/13.3.2007 αίτησή του προς το Τμήμα Βιομηχανιών της ανωτέρω Δ/νσης ο Παύλος Ανδρουλάκης υπέβαλε την από Μαρτίου 2007 Μ.Π.Ε. για την “ανανέωση” των περιβαλλοντικών όρων που είχαν εγκριθεί με την 93460/2.10.2002 α.ε.π.ο. Κατόπιν τούτου και μετά την υποβολή συμπληρωματικών στοιχείων (τον Ιούλιο 2007), εκδόθηκε η προσβαλλόμενη με την πρώτη αίτηση α.ε.π.ο., όπως συμπληρώθηκε και αντικαταστάθηκε μεταγενεστέρως, στη συνέχεια δε εκδόθηκε η προσβαλλόμενη με την δεύτερη αίτηση άδεια λειτουργίας.
13. Επειδή, στην από Μαρτίου 2007 Μ.Π.Ε. αναφέρεται μεταξύ άλλων (σελ. 4) ότι η μελέτη “… αναλύει τις επιπτώσεις που θα προκληθούν στο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής από τις εργασίες λειτουργίας [του] … πυρηνελαιουργείου και κατατίθεται για την ανανέωση των περιβαλλοντικών όρων της υφιστάμενης μονάδας”. Στην ίδια μελέτη αναφέρεται ότι η μονάδα ευρίσκεται εντός της “προτεινόμενης προς ένταξη” περιοχής ΖΕΠ GR431008 “Ανατολικά Αστερούσια Όρη” αλλά εκτός της περιοχής GR431005 “Όρος Αστερούσια (Κόφινας)” (σελ. 4), εκτίθενται οι συνθήκες διαβίωσης και οι εν γένει απειλές για το προστατευόμενο είδος “γυπαετός (Gypaetus barbatus)” που ενδημεί στην “προς ένταξη περιοχή” ΖΕΠ (συρρίκνωση βιοτόπων, παρακμή νομαδικής κτηνοτροφίας, δηλητηριασμένα δολώματα, θανατώσεις από πυροβολισμό) και διατυπώνεται το συμπέρασμα ότι “… η λειτουργία του πυρηνελαιουργείου δεν μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την προσπάθεια διατήρησής του” διότι οι θέσεις φωλεοποίησης του είδους είναι μακριά από τη μονάδα, το ενδιαίτημά του ευρίσκεται σε μεγαλύτερο υψόμετρο από αυτό της μονάδας (>600 μ. καί 340 μ., αντιστοίχως), οι περιοχές τροφοληψίας του (ανοιχτές, βραχώδεις, χωρίς μεγάλη συγκόμωση) είναι διαφορετικές από τον τύπο του περιβάλλοντος της μονάδας (αγροί, καλλιέργειες), η περίοδος αναπαραγωγής και εξάρτησης των νεοσσών δεν συμπίπτει με την περίοδο λειτουργίας της μονάδας, το ύψος της μονάδας δεν μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό των πτηνών, το δε είδος των εκπομπών και των αποβλήτων της μονάδας δεν έχει καταγραφεί ως απειλή για το όρνεο (σελ. 67 επόμ., 71). Περαιτέρω, στο κεφάλαιο “Επιπτώσεις στη φυσιογνωμία της περιοχής” (σελ. 71 επόμ.) αναφέρεται ότι η λειτουργία του πυρηνελαιουργείου δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον διότι η μονάδα δεν ευρίσκεται πλησίον οικισμών, δεν αποδεσμεύει σημαντικές ποσότητες ρύπων, αφού τροφοδοτείται από ανανεώσιμη πηγή ενέργειας (βιομάζα, πυρηνόξυλο), μάλιστα δε θα έχει θετικές επιπτώσεις διότι θα απορροφά και θα επεξεργάζεται τα τοξικά για το περιβάλλον απόβλητα των ελαιουργείων της ευρύτερης περιοχής της Μεσσαράς. Στο κεφάλαιο “Εναλλακτικές λύσεις” (σελ. 74 επόμ.) εξετάζεται το “μηδενικό σενάριο ανάπτυξης”, το οποίο απορρίπτεται εν όψει της ανάγκης διαχειρίσεως των αποβλήτων των ελαιουργείων της περιοχής, καθώς και εναλλακτικές λύσεις μόνο όμως ως προς το είδος της καύσιμης ύλης (πετρέλαιο ή φυσικό αέριο αντί ελαιοπυρήνα). Τέλος, προτείνονται μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τη λειτουργία του πυρηνελαιουργείου στο περιβάλλον (σελ. 86 επόμ.). Στη συνέχεια, εκδόθηκε η προσβαλλόμενη α.ε.π.ο. 144509/11.10.2007, στο προοίμιο της οποίας αναφέρεται, μεταξύ άλλων (στοιχ. 19), ότι “… δεν απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης για την εξεταζόμενη βιομηχανία, ούτε υποβολή και δημοσιοποίηση Μ.Π.Ε., διότι σύμφωνα με τα υποβληθέντα στοιχεία δεν έχουν επέλθει μεταβολές στο είδος της δραστηριότητας, ούτε επιδείνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την ημερομηνία έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, ούτε μεταβολή των χρήσεων γης της περιοχής, σε σχέση με τα αναφερόμενα στην εγκεκριμένη Μ.Π.Ε. (Ν. 3010/02, άρθρο 2 παράγρ. 7” [ενν. άρθ. 4 παρ. 7 του ν. 1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθ. 2 του ν. 3010/2002]. Ομοίου περιεχομένου όρο περιλαμβάνει η τροποποιητική απόφαση 105925/25.9.2009 Ε.Π.Ο. (στοιχ. 21 του προοιμίου) και η α.ε.π.ο. 187693/13.9.2011, ο οποία στο στοιχείο 40 του προοιμίου της αναφέρει ότι “… δεν απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας [Π.Π.Ε.Α.] για την εξεταζόμενη βιομηχανία, ούτε υποβολή και δημοσιοποίηση Μ.Π.Ε., διότι σύμφωνα με τα υποβληθέντα στοιχεία δεν έχουν επέλθει μεταβολές στο είδος της δραστηριότητας, ούτε επιδείνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (λόγω του προτεινόμενου εκσυγχρονισμού) από την ημερομηνία έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, ούτε μεταβολή των χρήσεων γης της περιοχής”.
14. Επειδή, όπως προκύπτει από τα ανωτέρω στοιχεία, η προσβαλλόμενη α.ε.π.ο. 144509/11.10.2007 εκδόθηκε με την αντίληψη ότι το επίμαχο πυρηνελαιουργείο εγκαταστάθηκε και λειτουργεί νομίμως στην ανωτέρω θέση, η οποία είναι δεδομένη, βάσει των περιβαλλοντικών όρων που εγκρίθηκαν με την απόφαση 66472/31.7.1997 και “ανανεώθηκαν” με την απόφαση 93460/9.10.2002. Η αντίληψη όμως αυτή είναι εσφαλμένη διότι, όπως κρίθηκε με τις αποφάσεις ΣΕ 2184/2005 και 2167/2008, η εγκατάσταση και η λειτουργία της επίδικης μονάδας, αντιστοίχως, δεν ήσαν νόμιμες διότι επετράπησαν χωρίς να σταθμισθεί το γεγονός ότι η θέση εγκαταστάσεως εμπίπτει σε προστατευόμενη περιοχή Natura και σε περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, και ότι μετά την έκδοση της αποφάσεως ΣΕ 2184/2005 η Διοίκηση δεν μπορούσε να περιορισθεί στην έγκριση “συμπληρωματικών” περιβαλλοντικών όρων, αλλά όφειλε να εξετάσει προεχόντως “αν η λειτουργία της μονάδας αυτής στη συγκεκριμένη θέση είναι συμβατή με το χαρακτήρα της περιοχής”, ως εκ τούτου δε με την απόφαση ΣΕ 2167/2008 ακυρώθηκε η 872/Φ14.137/121/3.7.2003 άδεια λειτουργίας της μονάδας. Εν όψει τούτων η Διοίκηση δεν μπορούσε να θεωρήσει ως δεδομένη την επιλογή της θέσεως εγκαταστάσεως της μονάδας, όφειλε δε να ερευνήσει εξ υπαρχής το ζήτημα της καταλληλότητας της θέσεως εγκαταστάσεως της μονάδας κατόπιν έρευνας εναλλακτικών λύσεων και ως προς τη θέση εγκαταστάσεως, προς τούτο δε όφειλε κατ’ αρχήν να τηρήσει τη διαδικασία προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης. Υπό την εκδοχή δε ότι, για λόγους οικονομίας εν όψει του εκτεθέντος ιστορικού της υποθέσεως, ήθελε προκρίνει την έγκριση περιβαλλοντικών όρων κατόπιν υποβολής Μ.Π.Ε., όφειλε κατά την έκδοση της σχετικής α.ε.π.ο. να εφαρμόσει όλα τα κριτήρια τα οποία, σύμφωνα με το προαναφερθέν άρθρο 4 παρ. 6 περίπτωση β΄ του ν. 1650/1986, λαμβάνονται υπ’ όψη για την ΠΠΕΑ, ιδίως ως προς το κατ’ αρχήν επιτρεπτό της δραστηριότητας και την καταλληλότητα της θέσεως εγκαταστάσεως, και αποτελούν αντικείμενο της συνολικής εκτιμήσεως της Διοικήσεως που διαμορφώνεται βάσει της υποβαλλομένης Μ.Π.Ε. (πρβλ. ΣΕ 3852/2010, 2547/2005 επτ., 2401/2009). Επιπλέον δε όφειλε να τηρήσει τις διατυπώσεις δημοσιότητας της Μ.Π.Ε., η μη δημοσιοποίηση της οποίας αποτελεί παράλειψη ουσιώδους τύπου της διαδικασίας που επιφέρει και αυτοτελώς την ακυρότητα της α.ε.π.ο., κατά τα εκτιθέμενα σε προηγούμενη σκέψη. Για τους λόγους αυτούς, που προβάλλονται βασίμως, πρέπει να γίνει δεκτή η πρώτη αίτηση και να ακυρωθεί η απόφαση 144509/11.10.2007, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση 105925/25.9.2009, και η α.ε.π.ο. 187693/13.9.2011, η οποία προσβάλλεται με το από 30.5.2013 δικόγραφο του άρθρου 32 παρ. 3 του π.δ. 18/1989, εν όψει δε τούτων πρέπει να ακυρωθεί και η προσβαλλόμενη με την δεύτερη αίτηση απόφαση 798/Φ14.137/177/5.5.2008 του Νομάρχη Ηρακλείου. Κατόπιν τούτων πρέπει να απορριφθούν οι ασκηθείσες παρεμβάσεις.