ΑΡΚΤΙΚΗ: ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΑΡΩΜΑ …ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ (Απρίλιος 2011)

Η κορυφή του κόσμου. Από το ταξίδι του Πυθέα του Μασσαλιώτη, που μετά τις «Κασσιτερίδες» νήσους (Αγγλία) ταξίδευσε στην «Έσχατη Θούλη» , τους Βίκινγκς, τον Νάνσεν, τον Πήρυ, τον Αμούδσεν, η Αρκτική, με την απόκοσμη γοητεία της πάντα ασκούσε μυστήρια έλξη. Η μυστή­ρια έλξη συνεχίζεται. Το 1958 το πυρηνοκίνητο υπο­βρύχιο των ΗΠΑ, «Ναυτίλος», πρώτο, κατάφερε το ακατόρθωτο. Παρά τα μεγάλα προβλήματα ναυσι­πλοΐας, (στα γεωγραφικά πλάτη και μήκη κοντά στους πόλους παύει π ακριβής λειτουργία της μαγνη­τικής πυξίδας ή του γυροσκοπίου), το υποβρύχιο κα­τάφερε να διαπλεύσει απ’ άκρου σε άκρο την Αρκτι­κή, κάτω από το παχύ στρώμα πάγου, περνώντας από τον Βόρειο πόλο της γης. Από τότε μόνο σπορα­δικές εμφανίσεις σοβιετικών (τότε) παγοθραυστικών και ερευνητικών σκαφών ή αμερικανικών σκαφών και υποβρυχίων καταγράφονται. Η ηρεμία του τοπί­ου, οι αργοί κύκλοι του πάγου, διακόπτονταν από τις βίαιες πολικές καταιγίδες. Όλες οι προσπάθειες που έγιναν για να προσεγγιστεί ο Βόρειος Πόλος ήταν με αεροπλοΐα. Μόνον το 1968 έγινε κατορθωτή η χερ­σαία πρόσβαση στον Β. Πόλο. Καμιά μόνιμη εγκατά­σταση ή επιστημονικός σταθμός δεν μπορεί να στα­θεί στο Βόρειο Πόλο, λόγω της αστάθειας του παγοκαλύμματος. Μην ξεχνάμε ότι η Αρκτική, η περιοχή γύρω από τον Βόρειο Πόλο της γης, είναι ένα παχύ στρώμα πάγου που επιπλέει στην επιφάνεια της θά­λασσας, του Αρκτικού Ωκεανού.

Τρία χρόνια πριν (Αύγουστος 2007) ένα ρωσικό υποβρύχιο έπλευσε με την σειρά του κάτω από την Αρκτική. Περνώντας κάτω από τον Βόρειο Πόλο, το­ποθέτησε στον βυθό, μια ρωσική σημαία. Μια σημαία όχι φτιαγμένη από πανί, αλλά από ανοξείδωτο τιτά­νιο, για να μπορέσει να αντισταθεί, αιώνια, ενάντια στην φθορά και την διάβρωση. Η ενέργεια αυτή των Ρώσων ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων σε πολλούς πολιτικούς, διπλωματικούς και στρατιωτικούς κύ­κλους, σ’ όλον τον κόσμο, θέτοντας με επίσημο τρό­πο τις διεκδικήσεις της ρωσικής πλευράς. Πολλοί ανησυχούν, διακινώντας σενάρια «αναβίωσης του ψυχρού πολέμου» η και ακόμα για «ένοπλες συρρά­ξεις» στην κορυφή του κόσμου.

Γιατί όλα αυτά; Η τεράστια έκταση πάγου και πα­γωμένου ωκεανού, η Αρκτική δεν υπάγεται στην κυ­ριαρχία κανενός κράτους της γης. Κατά την διάρκεια ίου Ψυχρού Πολέμου, είχε μετατραπεί σε πεδίο αντα­γωνισμού και επίδειξης ισχύος μεταξύ των μεγάλων και μικρών δυνάμεων της περιοχής. Βέβαια με προ­σπάθειες και διεθνείς συμβάσεις, τελικά οι Αρκτικές περιοχές κρατήθηκαν μακριά από συγκρούσεις. Εδαφικές διεκδικήσεις, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν τεθεί. Το σημερινό νομικό καθεστώς της Αρκτι­κής διέπεται από το Διεθνές Δίκαιο των Θαλασσών. Οι χώρες της περιοχής μπορούσαν να διεκδικήσουν μόνο την Αποκλειστική Οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) των 200 μιλίων. Ο ΟΗΕ έθεσε χρονικό όριο σε όλες τις χώρες να θέσουν τις όποιες διεκδικήσεις τους, διεκ­δικώντας μια «εκτεταμένη» οικονομική ζώνη (Extended Economic Zone), πλάτους 350 μιλίων, αποδει­κνύοντας τη συνέχεια με την ηπειρωτική υφαλοκρη­πίδα τους. Τυπικά, μόνον πέντε χώρες έχουν γεω­γραφικά «σύνορα» με την Αρκτική περιοχή, και για να είμαστε πιο σαφείς, έχουν θαλάσσια σύνορα. Η Ρωσία, που με την Σιβηρία έχει το πιο εκτεταμένο μέ­τωπο, ο Καναδάς, οι Η.Π.Α. (λόγω της Αλάσκας), η Νορβηγία και η Δανία, Η τελευταία έχοντας στην επι­κράτεια της την αυτόνομη Γροιλανδία, την αντιπρο­σωπεύει και διεκδικεί μεγάλο μέρος.

Τρεις άλλες γειτονικές χώρες Σουηδία, Φινλανδία και Ισλανδία, που βρίσκονται κοντά στον Αρκτικό Ωκεανό μπορούν να θέσουν τις διεκδικήσεις τους. Όμως και άλλες χώρες, όπως η Κίνα, η Ινδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, έδειξαν αυξημένο εν­διαφέρον και έθεσαν τις δικές τους απόψεις. Τελικά, 48 χώρες υπέβαλλαν στον ΟΗΕ τις προτάσεις και διεκδικήσεις τους, ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έθεσε τα δικά της ενδιαφέροντα. Τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα όλων είναι πολλά. Η ελευθερία της ναυσιπλοΐας μέσω του Βορειοδυτικού και του Βορει­ανατολικού περάσματος, που αποτελούν ένα συντο­μότερο δρόμο για πολλές από τις ασιατικές αγορές, την αλιεία στους πλούσιους ψαρότοπους της θάλασ­σας του Μπάρεντς έως τους θησαυρούς που «κρύ­βονται» στον βυθό του ωκεανού ή κάτω από αυτόν, έδωσαν τα κίνητρα.

Ενδιαφέροντα που αναζωπυρώθηκαν μετά από την δημοσιοποίηση του πορίσματος της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής για την Αρκτική (IASC, 2004), για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στις αρκτικές περιοχές.  Η Αρκτική θερμαίνεται ταχύτερα απ’ ότι ο υπόλοιπος πλανήτης, με τις μέσες θερμο­κρασίες να αυξάνονται με διπλάσιο ρυθμό . Οι μέσες χειμωνιάτικες θερμοκρασίες, τα τελευταία πενήντα χρόνια, έχουν αυξηθεί κατά 3-4 βαθμούς Κελσίου σε περιοχές της Αλάσκας, του Δυτικού Καναδά και της Ανατολικής Ρωσίας. Μοντέλα προβάλουν όχι οι αρ­κτικές περιοχές θα θερμανθούν επιπλέον κατά 4-7 C, ανάλογα με την περιοχή. Το λιώσιμο των πάγων, εί­ναι υπαρκτή πραγματικότητα και όχι μόνο απειλή. Ο πάγος της περιοχής έχει μειωθεί κατά 8%, την τε­λευταία τριακονταετία και ο ρυθμός τήξης του επιτα­χύνεται. Τα τελευταία χρόνια (ειδικά το 2008) παρατηρήθηκε ακόμα μεγαλύτερη μείωση και το κάλυμ­μα του πάγου σε πολλές περιοχές έγινε λεπτότερο. Υπάρχουν πολλές περιοχές που μείωση του έφθασε και το 40%.

Η προβολή των επιστημονικών μοντέλων δείχνει ότι ο καλοκαιρινός πάγος θα έχει λιώσει τελείως μέ­χρι το τέλος του αιώνα. Παράλληλα η πρόοδος της τε­χνολογίας, στην εποχή μας, είναι θεαματική. Νέες τε­χνολογίες, νέα υλικά (εξαιρετικά ανθεκτικά στην οξεί­δωση και την διάβρωση), νέες τεχνολογίες υποθα­λάσσιων γεωτρήσεων, βοηθούν στην έρευνα και την «αξιοποίηση» των περιοχών αυτών. Όμως το τελικό έναυσμα δόθηκε από την ανακοίνωση μελέτης της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, κάτω από τον βυθό των Αρκτικών θαλασ­σών κρύβονται τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθρά­κων. Εκτιμάται ότι, 90 δισ. βαρέλια πετρελαίου και 1,7 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, πιθανόν να κρύβονται κάτω από τις θάλασσες. Ποσό­τητες που κάνουν πολλούς να μιλάνε για την «παγωμένη νέα Σαουδική Αραβία». Το «άρωμα» του πετρε­λαίου είναι βασικό κίνητρο για την θέση εδαφικών διεκδικήσεων. Η δίψα για νέα κοιτάσματα και η ανάγ­κη ανανέωσης των συνεχώς μειωμένων αποθεμάτων, γέμισε με επιχειρήματα τις φαρέτρες των ενδιαφερό­μενων μερών. Οι ρωσικές διεκδικήσεις φθάνουν μέ­χρι την υποθαλάσσια οροσειρά Λομονόσοφ, κοντά στον Βόρειο Πόλο. Επιχειρήματα που στηρίζονται σε δείγματα πετρωμάτων από τον βυθό και άλλες γεω­λογικές «αποδείξεις», ώστε να αποδειχθεί η συνέχεια με την Σιβηρική υφαλοκρηπίδα. Συγχρόνως οι Ρώσοι προετοιμάζονται πυρετωδώς για την αξιοποίηση του νέου Ελ Ντοράντο και κατασκευάζουν νέες προηγμέ­νες υποδομές. Παράλληλα με την κατασκευή του πρώτου πυρηνοκίνητου γεωτρύπανου, ετοιμάζουν τα σχέδια για εξέδρες γεωτρήσεων και άντλησης πε­τρελαίου, ενώ συνεχίζουν την ναυπήγηση του πρώ­του πλωτού πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέρ­γειας, παρά τον τριπλασιασμό του κόστους κατα­σκευής. Μάλιστα π ονομασία του είναι χαρακτηριστική «Μιχαήλ Λομονόσοφ». Το σχέδιο προβλέπει την ναυπήγηση, τουλάχιστον, οκτώ τέτοιων σταθμών, που θα αναπτυχτούν σε επιλεγμένες περιοχές μέσα στον Αρκτικό κύκλο. Σχέδιο που σκοπό θα έχει, όπως ισχυ­ρίζονται αναλυτές, την παροχή ικανής ενέργειας σε απομακρυσμένες περιοχές στην Σιβηρία και σε από­μακρες εξέδρες γεωτρήσεων για πετρέλαιο και εξέ­δρες· άντλησης πετρελαίου στις Αρκτικές θάλασσες.

Οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή και οι συνέπειες από τον κύκλο αξιοποίησης και εκμετάλλευσης των αρκτικών περιοχών  θα είναι σημαντικές. Θετικές και αρνητικές. Η μείωση του παγοκαλύματος από το διαφαινόμενο λιώσιμο των πάγων θα απελευ­θερώσει πολλές θαλάσσιες περιοχές. Τα εμπόδια του πάγου θα εξαλειφθούν και θα είναι κατάλληλες για αυξημένη ναυσιπλοΐα. Ιδιαίτερα το Βορειοανατολικό πέρασμα που θα αποτελεί ένα σημαντικά συντομότερο δρόμο προς την Ασία, χωρίς να χρειάζεται ο περίπλους της Ευρώπης και της Ινδίας, μέσω του Σουέζ. Στις νέες περιοχές που θα απελευθερωθούν από το στρώμα του πάγου, θα είναι πιο εύκολο να εγκατασταθούν εξέδρες άντλησης πετρελαίου. Είναι πιθανή και η ανάπτυξη νέων περιοχών αλιείας, αφού λόγω της κλιματικής αλ­λαγής, πολλά είδη θα μεταναστεύσουν σε βορειότερες περιοχές. Από την άλλη θα είναι πιο δύσκολο να προ­βλεφθούν οι κινήσεις των πάγων και των παγόβου­νων, που έτσι θα είναι αναγκαία π ανάπτυξη νέων συ­στημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και προστασίας.

Η ανάπτυξη μιας τέτοιας δραστηριότητας στην πε­ριοχή δημιουργεί πολλά και σύνθετα νομικά προ­βλήματα, που ήδη αρχίζουν να διαφαίνονται. Επισή­μως, όπως είπαμε, η περιοχή δεν ανήκει σε καμιά κρατική οντότητα, αλλά διέπεται μόνο από το Διεθνές Θαλάσσιο Δίκαιο. Πρέπει, πρώτα, να λυθούν σοβα­ρά θέματα νομικής δικαιοδοσίας και να εξασφαλιστεί η ασφάλεια και η νομιμότητα όλων των δραστηριο­τήτων. Όμως, οι αυξημένοι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και προκλήσεις είναι ήδη ορατοί. Οι αρκτικές περιο­χές φιλοξενούν πολλά οικοσυστήματα, θηλαστικών και ψαριών, που έχουν αποδειχθεί ευαίσθητα στις κλιματικές αλλαγές, Οι κίνδυνοι για τα θηλαστικά που κινδυνεύουν άμεσα με εξαφάνιση (π.χ. η πολική άρκτος) θα πολλαπλασιαστούν και από την απειλού­μενη θεαματική αύξηση των ανθρώπινων δραστηριο­τήτων. Ακόμα και η παρουσία πλωτών πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας, εκθέτει τα οικοσυ­στήματα σε σοβαρούς κινδύνους από ατυχήματα κα φυσικές καταστροφές.

Είναι ανάγκη να θεσμοθετηθούν κανόνες που θα συντείνουν στην προστασία της βιοποικιλότητας, την αντιμετώπιση των συνεπειών και των επιπτώσεων από την κλιματικά αλλαγή. Πρέπει να γίνουν διε­θνείς κανονισμοί και να ληφθούν σοβαρά μέτρα προ­στασίας όλων των ευαίσθητων οικοσυστημάτων των αρκτικών περιοχών και π δημιουργία πάρκων προ­στασίας, ιδιαίτερα των θαλάσσιων θηλαστικών.

Έτσι, είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί ένας ισχυρός μηχανισμός, κάτω από διεθνή έλεγχο και ευθύνη (π.χ. του ΟΗΕ), που σε συνεργασία με τους ντόπιους πλη­θυσμούς, θα εγγυάται την ασφάλεια και την προστα­σία της φύσης, την τήρηση των κανόνων ασφαλούς ναυσιπλοΐας, την προώθηση, αξιοποίησης των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής με καθαρά βιώ­σιμο και αειφορικό προσανατολισμό, των έλεγχο των βλαπτικών χημικών ουσιών, την προετοιμασία για άμεση αντίδραση σε περιπτώσεις ατυχημάτων και φυσικών καταστροφών. Τέλος είναι αναγκαία η προ­ώθηση μέσα στο πλαίσιο του ΟΗΕ μιας πολυμερούς-διεθνούς διακυβέρνησης της Αρκτικής.            

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο ένθετο «Δαίμων της Οικολογίας» της Εφημερίδας «Αυγή της Κυριακής», 3 Απριλίου 2011, σ. 17-18.                          

Facebook

0

Twitter

Linkedin

email

Print