ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ (Ιανουάριος 2010)

1. Εισαγωγή

Το νερό είναι φυσικό αγαθό ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο. Η επιδεινούμενη τα τε­λευταία χρόνια λειψυδρία (σε παγκόσμιο επί­πεδο) και η επακόλουθη ξηρασία δημιουργούν τεράστια γεωπολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και βιολογικά προβλήματα Βασικά αίτια οι με­γάλες κλιματικές αλλαγές στον πλανήτη (κυρίως το φαινόμενο του θερμοκηπίου που αυ­ξάνει τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και την ανάγκη κατανάλωσης περισσότερου νερού) σε συνδυασμό με την αλματώδη αύξηση του πα­γκόσμιου πληθυσμού, τις αυξημένες ανάγκες του ανθρώπου για νερό, την τεράστια ανά­πτυξη της βιομηχανικής και της αγροτικής παραγωγής με ανάλογη κατανάλωση νερού, και την κακή διαχείριση των υδάτινων πόρων. Αρ­κεί μια απλή επισήμανση 0 παγκόσμιος πλη­θυσμός το 1900 ανερχόταν σε 1 δις και οι αρ­δευόμενες εκτάσεις περίπου σε 500 εκατ. στρέμματα Σήμερα, ο παγκόσμιος πληθυσμός ανέρχεται περίπου σε 6 δις και οι αρδευόμενες εκτάσεις περίπου σε 3 δις στρέμματα.

2. Ξηρασία και απερήμωση ΚΑΙ

ΑΠΕΡΗΜΩΣΗ

Η ξηρασία, που παρατηρείται όταν οι βρο­χοπτώσεις είναι σημαντικά χαμηλότερες από τα φυσιολογικά επίπεδα, προκαλεί σοβαρές υδατικές ανισορροπίες που επηρεάζουν δυ­σμενώς το εδαφικό βιο-παραγωγικό σύστημα. Η ξηρασία οδηγεί στην «απερήμωση», που σημαίνει υποβάθμιση της γης, σε άνυδρες, υπό-άνυδρες και ξηρές υπό-υγρές περιοχές. Η «ξηρασία» και η «απερήμωση» επηρεάζουν την αειφορική ανάπτυξη και δημιουργούν ση­μαντικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, όπως η φτώχεια, η κακή υγεία, ο υπο­σιτισμός και η έλλειψη επισιτιστικής ασφά­λειας Ο Ο.Η.Ε. συνειδητοποίησε έγκαιρα το πρόβλημα, και, μετά από ειδικό Συνέδριο το 1977, προώθησε σύμβαση δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης. Η σύμβαση αυτή υπογράφηκε από την Ελλάδα στο Παρίσι, στις 14 Οκτωβρίου 1994, και κυρώθηκε αργό­τερα με το ν. 2468/1997. 0 νόμος αυτός προβλέπει και εθνικά προγράμματα δράσης. Δυ­στυχώς όμως δεν έχει γίνει ακόμη αρχή εφαρ­μογής αυτού του νόμου.

3. Γεωπολιτικά προβλήματα

Η χρήση του νερού των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη [που πηγάζουν από τα βουνά της Τουρκίας] δημιουργεί τριβές στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Συρία και το Ιράκ. Ο έλεγχος των υψωμάτων του Γκολάν από το Ισραήλ δη­μιουργεί προβλήματα στις σχέσεις του με τη Συρία, γιατί τα υψώματα του Γκολάν είναι το υδραγωγείο της λίμνης Τιβεριάδας και του πο­ταμού Ιορδάνη Οι αγρότες της Νότιας Γαλλίας, καθώς και οι οικολογικές οργανώσεις, είναι αντίθετοι με τη μεταφορά νερού (με υδραυ­λικά μέσα) στους αγρότες της νοτιοδυτικής Ισπανίας Οι αυτόνομες ισπανικές περιοχές της Καταλονίας και της Αραγονίας είναι σε μό­νιμη σύγκρουση για τη χρήση των νερών του ποταμού Έβρου. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τη χώρα μας στο άμεσα μέλλον με το κρα­τίδιο των Σκοπίων για τη χρήση των νερών του Αξιού ποταμού. Επίσης με τη Βουλγαρία για τη διευθέτηση των νερών των ποταμών Στρυμόνα, Νέστου και Έβρου

4. Η ζοφερή ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα, η χρήση των υδατικών πόρων κατανέμεται ως εξής: Γεωργία 85%, Ύδρευ­ση και Οικιακή χρήση 10%, Βιομηχανία-Ενέργεια 5%. Οι αρδευόμενες εκτάσεις στην Ελ­λάδα ανέρχονται σε 16,5 εκατ. στρέμματα πε­ρίπου, ενώ το 90% των αυτών των εκτάσεων αρδεύεται με τεχνικές που δεν εξασφαλίζουν την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πό­ρων Οι παράνομες γεωτρήσεις είναι πολ­λαπλάσιες των νομίμων ενώ εκείνες που έγιναν με άδειες παραβιάζουν τους όρους λει­τουργίας τους Με τις παράνομες γεωτρήσεις παρατηρείται ένας πρωτοφανής κανιβαλισμός των υπόγειων υδροφορέων. Υπόγεια νερά που βρίσκονται στο υπέδαφος αστικών και ημι­αστικών περιοχών, με φυσικό προορισμό την οικιακή χρήση τους από τους κατοίκους, με­ταφέρονται με υδραυλικά μέσα χιλιόμετρα μα­κριά προς άρδευση νεοφυών καλλιεργειών Η αλόγιστη και απρογραμμάτιστη επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα, καθώς πολλές από αυτές τις αρδευόμενες εκτάσεις προήλθαν από παράνομες καταπατήσεις, εκδασώσεις και εκθαμνώσεις δημοσίων εκτάσεων τα τε­λευταία 30 χρόνια. Είναι μία ευκαιρία, με την επέκταση του Κτηματολογίου σε όλη την Επι­κράτεια, να αποδοθούν στο Δημόσιο οι εκτά­σεις που καταπατήθηκαν και να περιοριστούν οι ιδιοκτήτες στην «ως έγγιστα» έκταση των συμβολαίων τους Το γεγονός ότι υδροφόροι ορίζοντες πολλών περιοχών είναι παράκτιοι, δημιουργεί κι άλλον έναν κίνδυνο, καθώς η παρατηρούμενη άνοδος της στάθμης της θά­λασσας (από την άνοδο της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των παγόβουνων), σε συνδυασμό με την υπεράντληση των παράκτιων περιοχών από τις γεωτρήσεις, επιφέρει τη σταδιακή δι­είσδυση υφάλμυρου νερού στους παράκτιους υδροφόρους ορίζοντες. Αποτέλεσμα του παραπάνω, η αχρήστευση του γλυκού νερού για τις ανθρώπινες ανάγκες και η καταστροφή του οικοσυστήματος.

5. Οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα

Η αλόγιστη -σε πολλές περιπτώσεις και παρά­νομη- μετατροπή εκτάσεων μη αρδευόμενων κατά τον αρχικό φυσικό προορισμό τους (δη­λαδή δασώδεις και θαμνώδεις εκτάσεις), σε αρδευόμενες εκτάσεις, δημιουργεί μεγάλα οι­κονομικά και κοινωνικά προβλήματα, και τούτο γιατί δημιουργεί υπεραξία των μη αρδευό­μενων από τη φύση τους εκτάσεων και μείωση της αξίας των αρδευόμενων από τη φύση τους εκτάσεων Επίσης, από τη μία η έλλειψη νε­ρού για οικιακή χρήση δημιουργεί καθημερι­νές τριβές στις τοπικές κοινωνίες, και από την άλλη, η ελλιπής υδροδότηση των νοικοκυριών από τους ΟΤΑ (Δήμους και Κοινότητες), για οικιακή χρήση, θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Όλες οι παραπάνω καταστάσεις προ­σβάλλουν βάναυσα σωρεία συνταγματικών δικαιωμάτων (π.χ. του άρθρου 2 παρ 1 περί προστασίας της αξίας του ανθρώπου, του άρ­θρου 5 παρ 5 περί προστασίας της υγείας, του άρθρου 17 παρ 1 περί προστασίας της ιδιοκτη­σίας και του άρθρου 24 παρ. 1 περί προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της αρχής της αειφορίας).

6. Το νομικό πλαίσιο

Στο άρθρο 18 παρ 1 του Συντάγματος προ­βλέπεται ότι «Ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν τα σχε­τικά με την ιδιοκτησία και τη διάθεση ρεόντων και υπόγειων υδάτων και γενικά του υπόγειου πλούτου» Το κράτος σε εκτέλεση της συνταγ­ματικής επιταγής θέσπισε το ν. 1739/87, ως ειδικό νόμο για τη «διαχείριση των υδατικών πόρων» Στη συνέχεια, και μετά την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23-10-2000, θέσπισε το ν. 3199/2003 «για την προστασία και διαχεί­ριση των υδάτων». Στην Οδηγία 2000/60/του ΕΚ και του Συμβουλίου της Ε.Ε τονίζεται ότι «Το ύδωρ δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα το άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλλη­λης μεταχείρισης».  Στο ν. 3199/2003, για την προστασία και διαχείριση των υδάτων, προ­βλέπονται μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

•  Σύσταση Εθνικής Επιτροπής Υδάτων [συμμετέχουν 6 υπουργοί),

• Σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Υδάτων (προ­εδρεύει ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ και συμμετέ­χουν εκπρόσωποι κομμάτων, της ΕΝΑΕ, της ΚΕΔΚΕ, του ΤΕΕ, της ΠΑΣΕΓΕΣ, της ΓΣΕΕ, του ΙΓΜΕ κλ.π),

• Σύσταση ειδικής Γραμματείας στο ΥΠΕΧΩΔΕ, και,

•  Σύσταση Διεύθυνσης Υδάτων σε κάθε περι­φέρεια της χώρας, με σκοπό την έκδοση αδει­ών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων (π.χ. γεωτρήσεων) και τον έλεγχο εφαρμογής των όρων λειτουργίας τους.

Στο άρθρο 10 παρ 1 του νόμου προβλέπεται ότι «Οι χρήσεις υδάτων διακρίνονται σε ύδρευ­ση, άρδευση, βιομηχανική χρήση, ενεργειακή χρήση και χρήση για αναψυχή Η χρήση για ύδρευση έχει προτεραιότητα, ως προς την πο­σότητα και την ποιότητα, έναντι κάθε άλλης χρήσης».

Για τους παραβάτες των όρων λειτουργίας των αδειών χρήσης νερού (δηλ. κατόχους γεωτρή­σεων) προβλέπονται οι ποινικές κυρώσεις του άρθρου 28 του ν. 1650/86 (δηλ. ποινή φυλάκι­σης τριών μηνών έως δύο έτη και χρηματική ποινή).

Επίσης για τους παραπάνω παραβάτες προβλέπονται διοικητικές κυρώσεις, με την επι­βολή προστίμου από 200 μέχρι 600 000 Ευρώ και σε περίπτωση μεγάλης υποβάθμισης των υδάτων και κινδύνου θανάτου ή Βαριάς σωματικής βλάβης ή ευρείας οικολογικής διατά­ραξης, την επιβολή προστίμου μέχρι 1.500 000 Ευρώ Τέλος, ως διοικητικό μέτρο προβλέπε­ται και η οριστική διακοπή της άδειας άντλη­σης ύδατος (άρθρο 13).

Τέλος, και επειδή το νερό δεν είναι εμπορι­κό προϊόν, η διάθεσή του με αντάλλαγμα σε τρίτους, για αρδευτική χρήση, απαγορεύεται. Μάλιστα, αν το αντάλλαγμα δεν δηλώνεται στην αρμόδια Δ.Ο.Υ , συνιστά και φορολογικό αδίκημα.

7. Η αδράνεια της πολιτείας – και τι πρέπει να γίνει άμεσα

Το νομικό πλαίσιο είναι επαρκές για την ορθή διαχείριση των υδάτων, όμως η Πολιτεία αδρα­νεί -διαχρονικά- προς εφαρμογή του Και η αδράνεια αυτή οφείλεται στις αντιδράσεις των παρανομούντων, που προτάσσουν το προ­σωπικό τους κέρδος στην πιο χυδαία έκφραση του και στο πιθανολογούμενο πολιτικό κόστος. Η μικροπολιτική όμως έχει και τα αριά της. Ο κίνδυνος καταστροφής του οικοσυστήματος, λόγω της κακής κατάστασης των υπόγειων υδάτων (υδατικού ισοζυγίου), είναι προ των πυλών. Η Πολιτεία οφείλει να δράσει άμεσα. Οφείλει να επανεξετάσει άμεσα το καθεστώς αδειοδότησης γεωτρήσεων και να ελέγχει δι­αρκώς και επαρκώς τους όρους λειτουργίας τούτων από τους χρήστες. Και κάθε πολίτης όμως που ζημιώνεται από τις παράνομες συμπεριφορές των αδειούχων γεωτρήσεων, έχει και δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να ζητήσει έννομη προστασία Τα ένδικα μέσα είναι πολ­λά. Στο ποινικό μέρος μπορεί, με μηνυτήρια αναφορά στον αρμόδιο Εισαγγελέα, να ζητήσει την τιμωρία των παρανομούντων και μάλιστα με την αυτόφωρη διαδικασία. Στο αστικό μέ­ρος μπορεί να ζητήσει αποζημίωση για κάθε υλική ζημία που θα υποστεί, καθώς και χρη­ματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης (π.χ. αν από τον ίδιο υδροφόρο ορίζοντα αντλού­νται ύδατα για οικιακή χρήση και για άρδευση καλλιεργειών και διακοπεί η υδροδότηση των νοικοκυριών, χάριν των καλλιεργειών, υπάρ­χει προσβολή της προσωπικότητας και ευθύνη προς αποζημίωση). Στο διοικητικό μέρος μπο­ρεί να ζητηθεί από τη Διοίκηση (δηλ. τον Γ.Γ.Π.) η επιβολή προστίμων και η οριστική διακοπή της λειτουργίας κάποιας γεώτρησης Και σε περίπτωση άρνησης της Διοίκησης προσφυγή στα αρμόδια διοικητικά δικαστήρια. Τέλος, σε περίπτωση διάθεσης νερού με αντάλλαγμα, μπορεί με αναφορά στην αρμόδια Δ Ο Υ να ζη­τηθεί ο έλεγχος δήλωσης του ανταλλάγματος στη φορολογία εισοδήματος.

8. Η νομολογία των Δικαστηρίων8. Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΝ  

Τόσο το δικαστήρια ουσίας (ΜονΠρωτ. Βό­λου 121/03, ΠολΠρωτ Θηβών 231/95, Εφ Αθ 136/95, Εφ Αθ. 5780/96, Εφ Λαρ 121/03) όσο και τα ακυρωτικά [ΑΠ 48/99, Σ τ Ε 389/99, ΣτΕ 4531/98, ΣτΕ 2877/04, ΣτΕ. 771/05] δέχονται ότι:

α. Το νερό αποτελεί φυσικό αγαθό για την ικα­νοποίηση κοινωνικών αγαθών,

β. Τα φυσικά και νομικά πρόσωπα μπορούν να εκτελούν έργα αξιοποίησης των υδατικών πό­ρων μέχρι να καλυφθούν οι πραγματικές ανά­γκες τους ύστερα από άδεια της Αρχής,

γ. Κάθε φυσικό πρόσωπο έχει δικαίωμα χρή­σης του νερού, το οποίο ασκείται μετά από άδεια της αρμόδιας αρχής και περιορίζεται στο ανώτατο όριο των πραγματικών αναγκών του, ενώ το πλεονάζον υπόλοιπο διατηρείται σε εφεδρεία,

δ. Τα υπόγεια νερά που βρίσκονται κάτω από ιδιωτικά ή δημόσια ακίνητα δεν είναι προϊόντα και συστατικά του ακινήτου, αλλά ανήκουν στο κοινωνικό σύνολο και η διαχείριση τους ασκείται σύμφωνα με τους νόμους του κρά­τους, και,

ε. Η διάθεση του ύδατος σε τρίτους με αντάλ­λαγμα απαγορεύεται, γιατί το νερό δεν απο­τελεί εμπορικό αγαθό.

9. Μια πρόταση εφικτή και με μακροπρόθεσμη προοπτική

Το γεγονός ότι η Γεωργία καταναλώνει το 85% των υδατικών πόρων πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία για κάθε εφικτή και βιώσιμη πρόταση.

Πρέπει να γίνει αναδιάρθρωση καλλιεργειών στη Βάση δύο κατευθύνσεων

• Η πρώτη είναι τα ευνοϊκά συγκριτικά πλεο­νεκτήματα παραγωγής κι εμπορίας αγροτικών προϊόντων σε σχέση με αυτά άλλων ανταγωνι­στικών χωρών, και,

• Η δεύτερη είναι η εγκατάλειψη των υδροβόρων καλλιεργειών, τα προϊόντα των οποίων συμβαίνει να μην είναι αυτοδύναμα αλλά επι­δοτούμενα (βαμβάκι-καπνός) και η παραγωγή προϊόντων του αγροδιατροφικού τομέα (ζώντα ζώα, κρέατα, γάλα, ψάρια, δημητριακά, φρού­τα, τρόφιμα και ποτά, ζάχαρη, λάδι κλπ).

0 αγροδιατροφικός τομέας στην Ελλάδα απο­τελεί έναν από τους πιο δυναμικούς κλάδους της Ελληνικής οικονομίας. Αυτό δέχεται και το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδια Αγροτικής Ανάπτυ­ξης και Τροφίμων.

Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να ενταχθεί το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης στο Γενικό Πλαί­σιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης [απόφαση 687/2008 της Ολομέλει­ας της Βουλής] και να διευθετηθούν οι χρήσεις γης σε κάθε περιφέρεια, καθώς και οι συγκε­κριμένες καλλιέργειες σε κάθε περιοχή αγρο­τικής χρήσης. Μόνον έτσι θα επιτευχθεί και ο στόχος για συνολική διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας με τρόπο ώστε:

α. να διασφαλίζεται η ορθολογική χρήση τους,

β. να καλύπτονται ισόρροπα οι ανάγκες χρήσης, και,

γ. να προστατεύονται ιδιαίτερα τα υπόγεια απο­θέματα από την υπερεκμετάλλευση και την ποιοτική υποβάθμιση.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΔΙΚΑΙΟΡΑΜΑ», Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009, σ. 6-7.

Facebook

0

Twitter

Linkedin

email

Print