ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ (Αύγουστος 2007)

Έχουν χυθεί τόνοι μελανιού σε ανα­λύσεις για τα αίτια της κακοδαιμο­νίας που μαστίζει την Αθήνα και σχετίζονται με την απουσία σχεδιασμού, την έλλειψη πολιτικής βούλησης για θαρραλέες αποφάσεις, την περίσσεια πολιτικής βούλησης για καταστροφικές πρωτοβουλίες που προσφέρουν βραχυ­πρόθεσμα πολιτικά οφέλη, αλλά και την ταυτοποίηση της οικονομικής ανάπτυ­ξης με τα κυβικά τσιμέντου και χάλυβα σε συνδυασμό με τα χιλιόμετρα ασφαλ­τοστρωμένου οδικού δικτύου. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, τα αποτελέσματα των σχετικών αναλύσεων είναι τόσο κα­ταθλιπτικά που μπορεί να οδηγήσουν σε μια παθητική αδιαφορία, μια και τίποτα δεν φαίνεται να αλλάζει μέσα στο χρόνο, προς το καλύτερο, για το πολύπαθο Λεκανοπέδιο.

Η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώ­νων, πέρα από τις πολλές και δικαιολο­γημένες αντιρρήσεις, δημιούργησε και αρκετές ελπίδες. Αυτές συνδέονταν με τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν οι Αγώνες ως μια (μοναδική ίσως) ευκαι­ρία για την περιβαλλοντική αναβάπτιση της Αθήνας. Για πολλούς, θα ήταν βέ­βαια εντελώς παράλογο να περιμένει κα­νείς από τους Αγώνες να αλλάξουν άρ­δην το πρόσωπο της πόλης και εξίσου ά­δικο να χρεώσει σε αυτούς μια τόσο υ­περβολική προσδοκία. Μια ματιά στην περίπτωση της Βαρκελώνης, ωστόσο μας δείχνει ότι μια τέτοια προσδοκία δεν θα ήταν ανέφικτη. Η Βαρκελώνη, σε α­ντίθεση με την Αθήνα, χρησιμοποίησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 ως αφορμή για να αλλάξει πρόσωπο. Συνέχισε μάλιστα να αναζητεί αφορμές για να ολοκληρώσει το όραμα της αλλαγής της και μετά το πέρας των Αγώνων.

Όσοι παρακολουθήσαμε την περί­πτωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, από την εποχή της υποβολής του φακέλου υποψηφιότητας, είδαμε τις ελπίδες να εξανεμίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Είδαμε τα όποια όνειρα για αξιοποίηση της ευκαιρίας για ριζικές αλ­λαγές να ξεφτίζουν. Σε μεγάλο βαθμό, η ευκαιρία που πρόσφεραν οι Ολυμπιακοί αγώνες για την Αθήνα, πέρασε ανεκμε­τάλλευτη. Η σημερινή πραγματικότητα όμως, δεν αφήνει άλλα περιθώρια για χαμένες ευκαιρίες.

Με τα σημερινά δεδομένα, η μεγαλύ­τερη απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα ακούει στο όνομα «κλιματικές αλλαγές» και προέρχεται από εμάς τους ίδι­ους (συγκεκριμένα από τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε ενέρ­γεια). Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες και έγκυρες εκτιμήσεις για την Ελλάδα, η αύ­ξηση της μέσης μέγιστης θερμοκρασίας κατά τους θερινούς μήνες και η μείωση των βροχοπτώσεων μέσα στα επόμενα χρόνια θεωρούνται βέβαιες. Οι επιπτώ­σεις και στην πόλη των Αθηνών είναι α­ναμενόμενες. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Η έλλειψη χώρων πράσινου, η λάθος επιλογή υλικών σε κτίρια και δρόμους, η συνεχώς αυξανόμενη χρήση του IX έχουν επιβαρύνει σημαντικά τη θερμοκρασία του Λεκανοπέδιου, όπου ζει σχεδόν ο μι­σός πληθυσμός της χώρας. Η καταστρο­φή σημαντικού μέρους του φυσικού κλι­ματιστικού του Λεκανοπέδιου -του δά­σους της Πάρνηθας- είναι βέβαιο ότι θα ε­πιδεινώσει την κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών. Το δάσος της Πάρ­νηθας αποτελούσε ένα από τους κύριους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας του αέρα που έρεε από τον Βορρά προς την Αθήνα. Ο ψυχρός αέρας δρόσιζε τα βόρεια και βορειοανατολικά τμήματα της πόλης, τα οποία πάντα ήταν πιο δροσερά από το κέντρο ή τα δυτικά προάστια.

Ο αέρας πια δεν θα περνά πάνω από το δάσος αλλά από μια καμένη μαύρη έκταση. Δε θα ψύχεται αλλά αντίθετα θα θερμαίνεται. Τα βόρεια προάστια θα δέχονται ζεστό και όχι δροσερό αέρα. Η Αθήνα πέρα από τη θαλάσσια αύρα δεν θα έχει άλλους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας της, με εξαίρεση ίσως τους ελάχιστους εναπομείναντες χώρους πράσινου.

Αν αντιμετωπίσουμε την κατάσταση με τους συνήθεις τρόπους, τότε θα ενι­σχύσουμε τον ήδη υπάρχοντα φαύλο κύ­κλο «ζέστη, άρα περισσότερα κλιματιστι­κά, άρα περισσότερη ζέστη». Η κατάστα­ση μπορεί να βελτιωθεί εάν ληφθούν ε­γκαίρως τα απαραίτητα μέτρα που θα μειώσουν το θερμικό ισοζύγιο της πόλης. Τα μέτρα αυτά πρέπει να κινούνται στους εξής άξονες:

• Μετατροπή των ελεύθερων και αδόμητων χώρων της Αθήνας σε ψυχρές οάσεις. Οι ελεύθεροι χώροι στο Λε­κανοπέδιο συνεχώς μειώνονται. Η προσθήκη νέων κτιρίων επιβαρύνει το θερμικό ισοζύγιο της πόλης και συντελεί στην επιδείνωση των θερμικών δεικτών. Η μετατροπή των χώ­ρων αυτών σε ψυχρές οάσεις θα συμ­βάλλει σημαντικά στη βελτίωση των συνθηκών άνεσης στην πόλη.

• Προώθηση των Μέσων Συλλογικής Μεταφοράς και έλεγχος της κίνησης των αυτοκινήτων στην πόλη, ώστε να μειωθεί η θερμότητα που εκλύεται α­πό αυτά. Υπό συγκεκριμένες συνθή­κες, η θερμότητα που εκλύεται από τα αυτοκίνητα αυξάνει την θερμοκρα­σία της πόλης έως και κατά 1° C.

• Περιορισμός στο μέγιστο δυνατό της οικοδόμησης, κυρίως στη βόρεια και ανατολική Αττική και θέσπιση προδιαγραφών, ώστε τα νέα κτίρια να παρουσιάζουν βιοκλιματικά χαρακτηριστικά. Είναι σημαντικό να μην προστεθεί θερμικό φορτίο στην πόλη από νέα κτίσματα χαμηλής ενεργειακής απόδοσης, τα οποία εκλύουν υψηλά επίπεδα θερμότητας στο εξωτερικό περιβάλλον.

• Μείωση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της πόλης με χρήση φυτεμένων στεγών και ψυχρών χρωμάτων στις οροφές των κτιρίων. ΄Εχει αποδειχθεί ότι ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να μειώσει τη θερμοκρασία της πόλης έως και 3° C. Η ραγδαία ανάπτυξη των ψυχρών υλικών, μεγάλης ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία, επιτρέπει τη μείωση της θερμοκρασίας του εξωτερικού κελύφους των κτιρίων έως και 10° C, ενώ συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της εσωτερικής θερμοκρασίας τους και στην επίτευξη συνθηκών θερμικής άνεσης με σημαντικά μειωμένη κατανάλωση ενέργειας. Σε άλλες πόλεις, παρόμοιες δράσεις είναι σχεδόν υποχρεωτικές.

• Χρήση ψυχρών υλικών στους δρό­μους, τα πεζοδρόμια, και τους κοινό­χρηστους χώρους. Η χρήση ακατάλ­ληλων θερμών υλικών στους δρό­μους, τα πεζοδρόμια και τους λοι­πούς ανοικτούς χώρους αυξάνει κατά πολύ την επιφανειακή θερμοκρασία της πόλης με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλο­ντος. Η χρήση ψυχρών υλικών επι­τρέπει τη μείωση της θερμοκρασίας επιφάνειας της πόλης, με το ίδιο ή καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.

• Άμεση υιοθέτηση προδιαγραφών ε­νεργειακής συμπεριφοράς των υπαρ­χόντων κτιρίων, ώστε να μειωθεί η ανθρωπογενής θερμότητα που εκλύεται από τα κτίρια. Είναι γνωστό ότι η ε­νεργειακή απόδοση των κτιρίων στη χώρα μας είναι εξαιρετικά χαμηλή. Αυτό συντελεί στη μεγάλη κατανάλω­ση ενέργειας, την αύξηση του απαιτούμενου φορτίου αιχμής για τον κλι­ματισμό των κτιρίων αλλά κυρίως στην έκλυση σημαντικών ποσών ανθρωπογενούς θερμότητας προς το ε­ξωτερικό περιβάλλον. Η άμεση υιοθέ­τηση και εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την ενεργειακή ποιότητα των κτιρίων θα συνέβαλε αποφασιστι­κά στη βελτίωση της ποιότητας των κτιρίων και στην αναβάθμιση του θερμικού περιβάλλοντος της πόλης.

Μια τέτοια δέσμη μέτρων θα μπορούσε να ανακουφίσει αισθητά το θερμικό κα­θεστώς της πόλης. Αρκεί οι αποφάσεις και η υλοποίηση τους να γίνει τάχιστα. Η Αθήνα είναι πλέον σε κατάσταση έκτα­κτης ανάγκης. Δεν έχει περιθώρια για άλλες χαμένες ευκαιρίες.

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις ειδικές εκδόσεις της Εφημερίδας «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ- The Economist», τεύχος Αυγούστου 2007, σ. 26-27.