ΣτΕ 548/2025 [Παράνομη ΑΕΠΟ μονάδας επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων στην Τρίπολη σε περιοχή γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας]
Περίληψη
– Όπως κρίνεται παγίως, «φυσικό περιβάλλον» εμπίπτον στην προστασία του άρθρου 24 παρ. 1 του Συντάγματος αποτελούν όχι μόνο τα φυσικά οικοσυστήματα αλλά και τα τεχνητά, ιδίως δε η γεωργική γη, της οποίας η διατήρηση και η ορθή διαχείριση είναι ουσιώδης όρος της βιώσιμης ανάπτυξης, διότι αποτελεί την αναντικατάστατη βάση του ανθρωπογενούς παραγωγικού συστήματος. Τα αυτά ισχύουν, κατά μείζονα λόγο, προκειμένου περί της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, η διατήρηση και προστασία της οποίας επιβάλλεται από την συνταγματική αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης. Επομένως, κατά την άσκηση από το Κράτος της χωροταξικής πολιτικής και της οικιστικής ανάπτυξης, η οποία πρέπει να είναι σύμφωνη προς τους κανόνες που απορρέουν από την ανωτέρω συνταγματική αρχή, απαιτείται να προστατεύεται και να διατηρείται η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας, η διαφύλαξη της οποίας εξυπηρετεί και αναπτυξιακούς στόχους. Η προστασία, όμως, αυτή δεν συνεπάγεται απόλυτη απαγόρευση εκτελέσεως οποιουδήποτε έργου σε εκτάσεις γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας και, ως εκ τούτου, δεν αποκλείεται, κατ’ αρχήν, η εκτέλεση βασικών έργων υποδομής, των οποίων η κατασκευή σε συγκεκριμένη περιοχή παρίσταται αναγκαία.
Σε αγροτεμάχια που έχουν τον χαρακτήρα γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας απαγορεύεται κατ’ αρχήν η άσκηση οποιασδήποτε άλλης δραστηριότητας, εκτός από την αγροτική εκμετάλλευση-αγροτική δραστηριότητα και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από σταθμούς ΑΠΕ κάθε επέμβαση δε στις εκτάσεις αυτές είτε για τη μεταβολή του προορισμού τους και τη διάθεσή τους για άλλες χρήσεις είτε για την εκτέλεση έργων ή τη δημιουργία εγκαταστάσεων ή παροχή άλλων εξυπηρετήσεων μέσα σε αυτές, έστω και χωρίς μεταβολή της κατά προορισμό χρήσης τους, αποτελεί εξαιρετικό μέτρο και ενεργείται μόνο για λόγους που εξυπηρετούν τον γεωργικό χαρακτήρα της αγροτικής εκμετάλλευσης ή την εγκατάσταση σταθμών ΑΠΕ, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη ότι η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας είναι μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος που βρίσκεται ήδη σε ανεπάρκεια, πρόκειται δε για κοινωνικό αγαθό μεγάλης σπουδαιότητας για την οικονομία και την κοινωνική ζωή, κατά τα αναφερόμενα στην εισηγητική έκθεση της διάταξης του άρθρου 24 παρ. 37 του ν. 2945/2001. Περαιτέρω, στην έννοια της αγροτικής εκμετάλλευσης περιλαμβάνεται, εκτός από την παραγωγή αγροτικών προϊόντων, όπως, μεταξύ άλλων, προϊόντων της κτηνοτροφίας και των προϊόντων που προέρχονται από το πρώτο στάδιο επεξεργασίας ή μεταποίησης αυτών, και η δραστηριότητα της πρώτης χωρικής ή οικοτεχνικής μεταποίησής τους. Εξάλλου, βάσει των ανωτέρω διατάξεων του Ειδικού Πλαισίου για τη Βιομηχανία, στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας απαγορεύεται η εγκατάσταση νέων βιομηχανικών μονάδων εκτός από τις δραστηριότητες με χωροθετική εξάρτηση από αγροτικές πρώτες ύλες, δηλαδή δραστηριότητες που χρησιμοποιούν πρώτες ύλες ιδιαίτερα ευπαθείς στη μεταφορά ή μεταποιούν προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης ή προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, ή εάν οι αγροτικές πρώτες ύλες προέρχονται από σχετικά ευρείες ζώνες αγροτικής γης υψηλής παραγωγικότητας, ιδίως όταν με τη μεταποίηση περιορίζεται σημαντικά ο όγκος της πρώτης ύλης, ζητήματα για τα οποία γνωμοδοτούν οι αρμόδιες Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας. Και στην περίπτωση αξιοποίησης υφιστάμενου κτιρίου, θα πρέπει η πρώτη ύλη προς μεταποίηση να προέρχεται από περιοχή πλησίον της εγκατάστασης ή την ευρύτερη περιοχή αυτής, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται τοπικές ανάγκες. Περαιτέρω, σε περίπτωση εφαρμογής της τελευταίας αυτής διάταξης, είναι δυνατή και η επέκταση του υφιστάμενου κτιρίου ή εγκατάστασης κατά το απολύτως αναγκαίο μέτρο, προκειμένου να καταστεί εφικτή η αξιοποίηση του κτιρίου και ως εκ τούτου, οποιαδήποτε προβλεπόμενη επέκταση πρέπει να τεκμηριώνεται ειδικά με αναφορά στο εν λόγω κριτήριο (και όχι με κριτήριο την εξασφάλιση της βιωσιμότητας της δραστηριότητας που πρόκειται να εγκατασταθεί).
Όλα τα προαναφερθέντα ισχύουν και για την έκδοση ΑΕΠΟ εγκαταστάσεων σε αγροτεμάχια που έχουν τα χαρακτηριστικά γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, τα οποία έχουν πρόσωπο σε εθνικές, επαρχιακές και δημοτικές οδούς ή βρίσκονται εντός αποστάσεως 200 μέτρων από τον άξονα εθνικών, επαρχιακών οδών και 150 μέτρων από τον άξονα των δημοτικών οδών, καθ’ όσον η ως άνω διάταξη του άρθρου 51 παρ. 11 περ. α του ν. 4178/2013, ανεξαρτήτως της διατύπωσης και της έννοιάς της, αποτελεί πάντως διάταξη της πολεοδομικής νομοθεσίας και αφορά την έκδοση οικοδομικών αδειών και όχι την περιβαλλοντική αδειοδότηση δραστηριοτήτων, η οποία αποτελεί, κατά νόμο, την προϋπόθεση για την εν συνεχεία ανέγερση κτίσματος για την εγκατάσταση της δραστηριότητας. Συνεπώς, η εν λόγω διάταξη δεν είναι εφαρμοστέα για την έκδοση ΑΕΠΟ και δεν λαμβάνεται υπόψη για την κρίση περί της νομιμότητας αυτής. Περαιτέρω, η διάταξη της περ. β’ της ίδια διάταξης, που προβλέπει τη δυνατότητα επέκτασης, τροποποίησης ή εκσυγχρονισμού ήδη υφιστάμενων κτιρίων και ανανέωση περιβαλλοντικών όρων, αφορά, σε κάθε περίπτωση, την εξυπηρέτηση υφιστάμενης δραστηριότητας, η οποία διατηρείται και όχι την εγκατάσταση νέας διαφορετικής δραστηριότητας.
H προσβαλλόμενη πράξη είναι παράνομη και ακυρωτέα, διότι ναι μεν η επίδικη δραστηριότητα θερμικής αδρανοποίησης ζωικών υποπροϊόντων και υλικών κατηγορίας 3, που προέρχονται ενδεικτικά από μονάδες σφαγείων, πτηνοσφαγείων, ιχθυοκαλλιεργειών και επεξεργασίας ιχθύων και μαλακίων, παραγωγής γάλακτος και γαλακτοκομικών, δερμάτων και μονάδες χοντρικής και λιανικής πώλησης τροφίμων, συνιστά μεταποίηση αγροτικών προϊόντων εν γένει, η οποία, κατ’ αρχήν επιτρεπτώς εγκαθίσταται στην επίδικη θέση σε νομίμως υφιστάμενο κτίριο που έχει ανεγερθεί προ της 31ης. 12.2019, ωστόσο, εν προκειμένω, αφενός μεν δεν συντρέχει η προϋπόθεση της εγγύτητας της εγκατάστασης σε σχέση με τον τόπο προέλευσης της πρώτης ύλης (η οποία, προέρχεται από όλη την Περιφέρεια Πελοποννήσου καθώς και από όμορες Περιφέρειες), αφετέρου δε η προσβαλλόμενη πράξη προβλέπει την επέκταση της εγκατάστασης χωρίς αυτή να τεκμηριώνεται βάσει του κριτηρίου που αφορά στην ανάγκη για αξιοποίηση του κτιρίου.
Πρόεδρος: Μ. Γκορτζολίδου
Εισηγητής: Ζ. Θεοδωρικάκου
