Μία κλιματική δίκη για το σύστημα LNG στην Αλεξανδρούπολη

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Μία εμβληματικής σημασίας «κλιματική δίκη»^[1] εκκρεμεί ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας και αφορά ένα σχέδιο που προβάλλεται πολιτικά ως στρατηγικής σημασίας ενεργειακή επένδυση: το ανεξάρτητο σύστημα αερίου (ΑΣΦΑ) Αλεξανδρούπολης. Πρόκειται για κλιματική δίκη που αφορά σχέδιο ανάπτυξης ενεργειακής πηγής από υδρογονάνθρακες, οι οποίοι αναμφισβήτητα ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή. Σε αυτή τη σημαντική υπόθεση, οι ανώτατοι δικαστές καλούνται να κρίνουν αν ένα ορυκτό καύσιμο,^[2] όπως το υγροποιημένο ορυκτό αέριο[3] (Liquefied Natural Gas, εφεξής LNG), μπορεί να προβάλλεται και να προωθείται σαν «εναλλακτικός» τρόπος παραγωγής ενέργειας σε συνθήκες έντονης κλιματικής κρίσης και, μάλιστα, δίχως να έχει προηγηθεί εκτίμηση του κλιματικού του αποτυπώματος. Επισημαίνεται ότι η κλιματική κρίση, η οποία κατά το τελευταίο ιδιαίτερα έτος έχει γίνει αισθητή με συνεχή επί δεκατρείς μήνες ρεκόρ ιστορικά υψηλών θερμοκρασιών, έχει ιδιαίτερα σοβαρές επιπτώσεις στη θάλασσα της Θράκης, η οποία χαρακτηρίζεται από πολύ έντονη άνοδο μέσης θαλάσσιας θερμοκρασίας, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Μεσόγειο.

Σε κάθε κλιματική δίκη, τίθεται, ρητά ή υπόρρητα, ένα ευρύτερο θέμα – αυτό της κλιματικής δικαιοσύνης (climate justice ή equity).^[4] Η έννοια αυτή δεν μπορεί να αναπτυχθεί εδώ, αλλά αξίζει να τεθούν προκαταρκτικά δύο πτυχές της. Η μία είναι η «διαδικαστική» πτυχή – το αίτημα συμμετοχής στις σχετικές αποφάσεις για την κλιματική αλλαγή. Μία νομική έκφανση της συμμετοχής αυτής είναι η δημόσια διαβούλευση – η παράλειψη της οποίας θίγει καίρια την πτυχή αυτή. Μια δεύτερη πτυχή είναι η «διανεμητική» – κατά μία εκδοχή, η ανάγκη όλων όσοι φέρουν ευθύνη για την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής να καταβάλουν τουλάχιστον την προσπάθεια που τους αναλογεί για τον μετριασμό των εκπομπών.^[5] Και οι δύο πτυχές είναι παρούσες σε αυτή την κλιματική δίκη.

Σε αυτό το ιδιαίτερα δυσμενές και καυτό, μεταφορικά και κυριολεκτικά, κλίμα δημοσιεύθηκε πρόσφατα η ιστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) στην υπόθεση 53600/20 Verein Klimaseniorinnen Schweiz κ.α. κατά Ελβετίας.^[6] Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) θεμελιώνει αξίωση για αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. To δικαστήριο σημείωσε την «αιτιακή σχέση» ανάμεσα στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής και την απόλαυση των δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ.^[7] Κατά το δικαστήριο, [….] ο σεβασμός των δικαιωμάτων που προστατεύει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, για να είναι αποτελεσματικός, επιβάλλει σε κάθε κράτος να λαμβάνει μέτρα για τη σημαντική μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, ώστε να επιτευχθεί η καθαρή κλιματική ουδετερότητα στη διάρκεια των προσεχών τριών δεκαετιών» (σκέψη 548). Επίσης, σε αρμονία με την πάγια νομολογία του, το ΕΔΔΑ τόνισε την σημασία των «διαδικαστικών εχέγγυων» (procedural safeguards), στα οποία περιλαμβάνεται η συμμετοχή του κοινού, και η διάχυση των απαραίτητων πληροφοριών που επιτρέπουν την εκτίμηση των κινδύνων στους οποίους το κοινό είναι εκτεθειμένο.^[8] Παράλληλα, το ΕΔΔΑ επιβεβαίωσε την σημασία της πρόσβασης στη δικαιοσύνη για κλιματικά θέματα, κρίνοντας ότι το έννομο συμφέρον παραμένει ακέραιο στην περίπτωση μελλοντικών (αλλά εξαιρετικά πιθανών, ελλείψει επανορθωτικών ενεργειών) επιπτώσεων στο περιβάλλον (ή στο κλίμα), πριν διαπιστώσει παραβίαση και του άρθρου 6§1 της ΕΣΔΑ.^[9]

Στην περίπτωση του έργου «Ανεξάρτητο Σύστημα Φυσικού Αερίου (ΑΣΦΑ) Αλεξανδρούπολης», η κλιματική προσφυγή θέτει το ζήτημα αν είναι δυνατή η αδειοδότηση ενός έργου που αυξάνει (κατά την ΑΕΠΟ) τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου χωρίς ούτε προηγούμενη εκτίμηση των επιπτώσεών του στο κλίμα, ούτε κατάλληλη «αντιστάθμιση» των εκπομπών αυτών. Παράλληλα, τίθεται το ζήτημα της παράλειψης ενός σημαντικού ρύπου (που αποτελεί συγχρόνως και αέριο του θερμοκηπίου) τόσο από την ΑΕΠΟ, όσο και από τη συνοδευτική «μελέτη περιβάλλοντος». Τέλος, υπενθυμίζοντας ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα συμπλέκονται, η «κλιματική προσφυγή» προβάλλει τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με την εγκατάσταση: για παράδειγμα, το γεγονός η εγκατάσταση παρόμοιων εγκαταστάσεων δεν επιτρέπεται εντός περιοχών του δικτύου Natura 2000, ενώ το συνολικό έργο έχει ευρύτερες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, που δεν έχουν εκτιμηθεί με τον τρόπο που απαιτεί η νομοθεσία. Το παρόν σημείωμα θα εξετάσει, κατ’ ανάγκη συνοπτικά, ορισμένα από τα θέματα αυτά.

Η κλιματική προσφυγή κατά του συστήματος LNG Αλεξανδρούπολης υποβλήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2023 στο Συμβούλιο της Επικρατείας από τις οργανώσεις WWF Ελλάς, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Greenpeace, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και MEDASSET. Η δικάσιμος στο Ε’ Τμήμα έχει οριστεί για τις 18 Σεπτεμβρίου 2024.

Συνοπτική περιγραφή του έργου

Το «Ανεξάρτητο Σύστημα Φυσικού Αερίου (ΑΣΦΑ) Αλεξανδρούπολης» είναι ένα σύνθετο έργο. Συγκεκριμένα, μετά την τροποποίηση της αρχικής ΑΕΠΟ και με βάση τις διαθέσιμες μελέτες και πράξεις έγκρισης, ο σχεδιασμός αποτελείται από:

1. Υπεράκτια πλωτή μονάδα που παραμένει μόνιμα σε σταθερό σημείο της περιοχής Natura 2000 «Θαλάσσια Περιοχή Θράκης», με μόνιμο αγκυροβόλιο 12 σημείων αγκίστρωσης στον πυθμένα, το οποίο τοποθετείται 10 χλμ από την ακτή της Μάκρης (ΝΔ της Αλεξανδρούπολης), σε βάθος περίπου 40 μ. Σε τέσσερα σημεία του πλοίου είναι δυνατή η πρόσδεση εισερχόμενων πλοίων μεταφοράς LNG.
2. Τρεις μονάδες αεριοποίησης υγροποιημένου ορυκτού αερίου, οι οποίες είναι εγκατεστημένες στην πλώρη, με δυναμικότητα αεριοποίησης 297,5 m³/h. Από αυτές, οι δυο θα είναι «υβριδικές» – δηλαδή θα λειτουργούν επιλεκτικά σε ανοιχτό ή κλειστό κύκλωμα. Κατά τη λειτουργία «ανοιχτού κυκλώματος», η θερμότητα για την αεριοποίηση προέρχεται από το θαλασσινό νερό που αντλείται από τη θάλασσα και θερμαίνει το υγροποιημένο αέριο μέσω ενός «ενδιάμεσου κυκλώματος» (εναλλάκτες θερμότητας). Σε όλες τις περιπτώσεις, το ανοικτό κύκλωμα θα απορροφά θαλασσινό νερό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη θαλάσσια ζωή που τυχόν περιέχεται σε αυτό (ψάρια, κεφαλόποδα, κτλ.). Η αρχική ΑΕΠΟ του έργου υπολογίζει τις απαιτήσεις θαλασσινού νερού (μόνο για την αεριοποίηση) σε 30.9 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως.
3. Τέσσερις δεξαμενές αποθήκευσης LNG, συνολικής χωρητικότητας 15.3500 m³.
4. Τέσσερις μηχανές εσωτερικής καύσης για ηλεκτροπαραγωγή, συνολικής ισχύος 38,5 MW (και μία εφεδρική 950 KW).
5. Υποθαλάσσια μονάδα πολλαπλής εξαγωγής τέρματος αγωγού (PLEM), δυο εύκαμπτους αγωγούς (risers) και μια ομφάλια σύνδεση καλωδίου της εξωτερικής μονάδας για τη μετάδοση των ηλεκτρικών σημάτων ελέγχου.
6. Υποθαλάσσιο τμήμα με αγωγούς μεταφοράς LNG μήκους 24 χιλιομέτρων, το οποίο προσαιγιαλώνεται στην προέκταση του δυτικού ορίου του Απαλού και διασταυρώνεται με τη σιδηροδρομική γραμμή Αλεξανδρούπολης – Ορμενίου και την εθνική οδό Αλεξανδρούπολης – Φερρών και συνεχίζει προς υφιστάμενο σταθμό του ΔΕΣΦΑ στο ύψος της Αμφιτρίτης.
7. Χερσαίο αγωγό μεταφοράς LNG μήκους 4 χιλιομέτρων. Συνολικό μήκος αγωγού: 28 χιλιόμετρα.

Πρόκειται για βιομηχανική μονάδα που σχεδιάζεται να λειτουργεί σε θαλάσσιο και χερσαίο χώρο. Λόγω (κυρίως) της παρουσίας των δεξαμενών υγροποιημένου αερίου, η πλωτή µονάδα, αλλά όχι ο (υποθαλάσσιος και χερσαίος) αγωγός,^[10] εντασσόταν ήδη από τα πρώτα χρόνια σχεδιασμού στο ρυθμιστικό πλαίσιο της οδηγίας 2003/105/ΕΚ (Seveso IΙ),^[11] και ήδη της διάδοχης οδηγίας 2012/18 (Seveso III).^[12] Πρόκειται δηλαδή, κατά τον ενωσιακό νομοθέτη, για μονάδα επικίνδυνη για εκδήλωση ατυχήματος λόγω διαρροών αερίου, πυρκαγιών, εκρήξεων ή διαρροών χημικών ουσιών. Δεδομένου ότι το συγκεκριμένο έργο βρίσκεται μέσα σε προστατευόμενη περιοχή, εμπίπτει επίσης στο εθνικό και ενωσιακό πλαίσιο για τη διατήρηση των περιοχών Natura και των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων και ειδών βιοποικιλότητας. Λόγω της «καύσης καυσίµων σε εγκαταστάσεις µε συνολική ονοµαστική θερµική ισχύ 50 MW ή µεγαλύτερη» και «αεριοποίησης άλλων καυσίµων σε εγκαταστάσεις µε συνολική ονοµαστική θερµική ισχύ 20 MW ή µεγαλύτερη», η πλωτή εγκατάσταση υπάγεται επίσης στην οδηγία 2010/75 για τις βιομηχανικές εκπομπές.^[13] Τέλος, το έργο υπέχει υποχρέωση μείωσης των εκπομπών ΑτΘ κατά 30% μέχρι το 2030 σε σχέση με το έτος 2019.^[14]

Αδειοδοτικά ορόσημα του ΑΣΦΑ Αλεξανδρούπολης

Τον Ιούλιο του 2023, εγκρίθηκε η «τροποποίηση και ανανέωση» των περιβαλλοντικών όρων του έργου που αφορά την εγκατάσταση και λειτουργία του Ανεξάρτητου Συστήματος Φυσικού Αερίου στην Αλεξανδρούπολη (εφεξής ΑΕΠΟ 2023).^[15] Η απόφαση αυτή «τροποποιεί και ανανεώνει» παλαιότερη ΑΕΠΟ που εκδόθηκε το 2013 (εφεξής ΑΕΠΟ 2013).^[16] Με την ΑΕΠΟ 2013 (διάρκειας, σύμφωνα με τους όρους της, δέκα ετών), είχε αδειοδοτηθεί η κατασκευή και λειτουργία πλωτού σταθμού παραλαβής, προσωρινής αποθήκευσης και αεριοποίησης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) στη θαλάσσια περιοχή Αλεξανδρούπολης, καθώς και αγωγού μεταφοράς αερίου, για σύνδεση του ΑΣΦΑ με το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ), στην περιοχή Αμφιτρίτης.

Κατά τον νομοθέτη, σκοπός της άδειας εγκατάστασης είναι «η εξέταση των συνθηκών εγκατάστασης και λειτουργίας της δραστηριότητας και η κατάρτιση αντίστοιχων τεχνικών όρων, οι οποίοι πρέπει να τηρούνται, για την προστασία των εργαζομένων, των περιοίκων, του κοινού και του περιβάλλοντος, από κάθε κίνδυνο βλάβης της υγείας ή ενόχλησης ή ρύπανσης, που μπορεί να προκληθεί από τη λειτουργία της εν λόγω εγκατάστασης».^[17] Κατ΄ επίκληση της ΑΕΠΟ 2013, ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας είχε επίσης εγκρίνει την άδεια εγκατάστασης, διάρκειας τριών ετών,^[18] η ισχύς της οποίας παρατάθηκε με διάταξη τυπικού νόμου «μέχρι τη συμπλήρωση πέντε (5) ετών από την έκδοσή της».^[19] Με τη νέα απόφαση του ίδιου υφυπουργού,  η ισχύς της άδειας εγκατάστασης παρατάθηκε για μια ακόμη πενταετία, δηλαδή έως τις 22 Ιανουαρίου 2025.^[20]

Το 2007, εκδόθηκαν κατευθύνσεις για την επέκταση του δικτύου Natura 2000 στον θαλάσσιο χώρο.^[21] Παράλληλα, ήδη από το 2008, έχει θεσπιστεί, σε ενωσιακό επίπεδο, η υποχρέωση κάθε κράτους μέλους να θεσπίσει θαλάσσιες στρατηγικές, και συναφή προγράμματα μέτρων προστασίας «του χώρου, που συμβάλλουν στη δημιουργία συνεκτικών και αντιπροσωπευτικών δικτύων προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών και καλύπτουν επαρκώς την ποικιλία των οικοσυστημάτων τα οποία συνθέτουν τις περιοχές αυτές».^[22] Κατά τον χρόνο έκδοσης της αρχικής ΑΕΠΟ, το 2013, πλησίον του έργου βρίσκονταν οι (χερσαίες και παράκτιες) περιοχές του δικτύου Natura 2000 GR 1110006 (Δέλτα Έβρου) και GR 1110007 (Δέλτα Έβρου και Δυτικός Βραχίονας). Το 2017, μετά την αναθεώρηση του εθνικού καταλόγου περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000,^[23] το θαλάσσιο τμήμα του έργου χωροθετείται πλέον στο σύνολό του εντός της (αποκλειστικά θαλάσσιας) περιοχής GR 1110013 «Θαλάσσια Περιοχή Θράκης». H περιοχή προστέθηκε με βάση επιστημονικά κριτήρια^[24] στον εθνικό κατάλογο περιοχών Natura 2000 και το 2017 χαρακτηρίσθηκε ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) από την ΕΕ. Έτσι, η σχεδιαζόμενη πλωτή μονάδα (Floating Storage & Regasification Unit, FSRU), βρίσκεται πλέον στο σύνολό της εντός του ως άνω ΤΚΣ. Ωστόσο, κατά την ισχύουσα νομοθεσία, «απαγορεύεται η εγκατάσταση» «ιδιαιτέρως οχλουσών και επικίνδυνων βιομηχανικών εγκαταστάσεων που εμπίπτουν στις διατάξεις της οδηγίας 96/82/ΕΚ» (δηλαδή Seveso I, ήδη Seveso III) εντός των περιοχών του δικτύου Natura.^[25] Ως «εγκατάσταση» μπορεί να θεωρηθεί η τοποθέτηση για πρώτη φορά του μηχανολογικού εξοπλισμού σε συγκεκριμένη θέση για άσκηση συγκεκριμένης δραστηριότητας.^[26]

Από πλευράς ενωσιακού δικαίου, η παράταση της άδειας εγκατάστασης (καθώς και η ανανέωση-τροποποίηση της ΑΕΠΟ) εγκατάστασης της οποίας η κατασκευή δεν έχει αρχίσει θα πρέπει να θεωρηθεί «έργο» (με την έννοια της οδηγίας 2011/92) και «σχέδιο» (με την έννοια της οδηγίας 92/43).^[27] Από πλευράς εθνικού δικαίου, για την ανανέωση ή τροποποίηση έργου, για το οποίο έχει ήδη εκδοθεί ΑΕΠΟ, δεν απαιτείται τήρηση της ίδιας διαδικασίας (συμπεριλαμβανόμενης της δημόσιας διαβούλευσης), εφόσον είτε η τροποποίηση δεν επιφέρει ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου στο περιβάλλον, είτε δεν παρατηρούνται ουσιώδεις μεταβολές των δεδομένων, στα οποία στηρίζεται η αρχική ΑΕΠΟ.^[28] Η σχετική κρίση πρέπει να στηρίζεται σε πρόσφορα στοιχεία και κριτήρια, που ανάγονται, μεταξύ άλλων, σε ενδεχόμενες μεταβολές που έχουν επέλθει στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, ή στο νομοθετικό καθεστώς που ισχύει στην περιοχή του έργου ιδίως σε σχέση με τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό και τους κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος.^[29] Η νομολογιακή αυτή θέση του ΣτΕ είναι εύστοχη – αλλιώς, η εκτίμηση των επιπτώσεων του έργου και η δημόσια συμμετοχή, που συνδέεται με αυτήν έχουν ως σημείο αναφοράς παρωχημένα στοιχεία και γεγονότα, η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης αποκόπτεται από τη ραγδαία εξέλιξη τόσο νομικού πλαισίου όσο και των ίδιων των πραγματικών περιβαλλοντικών συνθηκών, και οι εξελισσόμενοι «κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος» δεν μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν.

Σημαντικό στοιχείο επίσης αποτελεί το γεγονός ότι η μετάβαση από την ΑΕΠΟ 2013 στην ΑΕΠΟ 2023 επέφερε ουσιώδεις διαφοροποιήσεις στο ίδιο το έργο. Η πιο σημαντική από αυτές είναι η αύξηση των εκπομπών CO₂. Στην περίπτωση της μέγιστης παραγωγής, οι αντίστοιχες ωριαίες εκπομπές CO₂ (από ηλεκτροπαραγωγή και αεριοποίηση) αυξάνονται κατά 29,5%.^[30] Όπως θα εκτεθεί στη συνέχεια, η αύξηση αυτή αφορά μόνο το CO₂, και όχι το μεθάνιο – ένα άλλο αέριο του θερμοκηπίου (ΑτΘ) που εκλύεται από την εγκατάσταση και δεν αναφέρεται στην ΑΕΠΟ 2023. Άλλες τροποποιήσεις αφορούν την αύξηση της παροχής αερίου προς το ΕΣΜΦΑ, τη μέγιστη ετήσια αεριοποίηση, την χρήση θαλάσσιου νερού κατά την αεριοποίηση, και την αύξηση των εκπομπών ΝΟx.^[31]

 Η περιοχή του έργου

Η Θράκη είναι «καυτή» περιοχή για την κλιματική κρίση, μεταφορικά και κυριολεκτικά, καθώς οι επιπτώσεις της εκδηλώνονται με εμφανή και αναμφισβήτητη άνοδο της μέσης θερμοκρασίας, ιδίως στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Τα κλιματικά δεδομένα για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κατάσταση των θαλασσών εξελίσσεται με δραματικά ταχείς ρυθμούς προς ολοένα και υψηλότερες θερμοκρασίες. Στον παρακάτω χάρτη που εκδόθηκε από την ευρωπαϊκή κλιματική υπηρεσία Copernicus, φαίνεται ότι το Θρακικό Πέλαγος είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου.Χάρτης: Σωρευτική τάση της επιφανειακής θερμοκρασίας της Μεσογείου – Διαχρονική μεταβολή της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας. Πηγή: Copernicus Marine Data

Ευρύτερα η Μεσόγειος πλήττεται πλέον από κύματα θαλάσσιων καυσώνων, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής.^[32] Οι θαλάσσιοι καύσωνες χαρακτηρίζονται από παρατεταμένες περιόδους εξαιρετικά υψηλών θερμοκρασιών στη θάλασσα. Τα φαινόμενα αυτά μπορούν να συμβούν σε διάφορα σημεία του ωκεανού και, δυστυχώς, η ένταση και η συχνότητά τους έχουν σημειώσει ανησυχητική αύξηση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ως αποτέλεσμα, προκαλούν σημαντικές απειλές για τα πολύτιμα οικοσυστήματα, τις θαλάσσιες βιομηχανίες και τις ανθρώπινες δραστηριότητες που εξαρτώνται από την υγεία και την ισορροπία των ωκεανών μας.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Το LNG είναι ορυκτό αέριο που έχει ψυχρανθεί σε μία θερμοκρασία που οδηγεί στην υγροποίησή του. Αυτό συμβαίνει περίπου στη θερμοκρασία των -162˚ C. Στη θερμοκρασία αυτή, ο όγκος του μειώνεται περίπου 600 φορές και η μεταφορά του στη μορφή αυτή είναι τεχνικά ευχερής και πιο οικονομική. Σε κάθε περίπτωση, ο χειρισμός και η μεταφορά του ορυκτού αερίου είναι σημαντικά δυσκολότερος από αυτόν του πετρελαίου. Δύο είναι οι κύριες επιλογές: μεταφορά μέσω αγωγών και μεταφορά σε υγροποιημένη μορφή. Όπου η υπεράκτια απόσταση ξεπερνά περίπου τα 1000 μίλια, η πλέον συμφέρουσα επιλογή είναι η μεταφορά σε υγροποιημένη μορφή (LNG).^[33]

Το βασικό συστατικό (τυπικά, σε ποσοστό 85% και άνω) του ορυκτού αερίου είναι το μεθάνιο (CH₄), το οποίο συγχρόνως είναι ισχυρότατο αέριο του θερμοκηπίου (ΑτΘ) και πτητική οργανική ένωση (Volatile Organic Compound, VOC). H διαδικασία της μεταφοράς και επαναεριοποίησης LNG εμπεριέχει πολλές δυνητικές πηγές εκπομπών μεθανίου. Σε αυτές περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων διαφυγούσες εκπομπές (fugitive emissions) (π.χ. κατά την εκφόρτωση), καύση πυρσού (flaring), διαρροές από αντλίες και βαλβίδες, διαρροές από δεξαμενές αποθήκευσης και εξαέρωση εξοπλισμού (venting).^[34] Εκπομπές μεθανίου προέρχονται και από την υγροποίηση ορυκτού αερίου και τη μεταφορά ορυκτού αερίου. Αυτές συμβαίνουν έξω από τα όρια της εγκατάστασης, αλλά μία ανάλυση κύκλου ζωής του εισαγόμενου στην Πλωτή Μονάδα Προσωρινής Αποθήκευσης και Αεριοποίησης (Floating Storage and Regasification Unit, FSRU) πρέπει να τις συνεκτιμήσει, κατά το πνεύμα της ισχύουσας νομοθεσίας.^[35]

Ως ΑτΘ, τo μεθάνιο (CH₄) έχει βαρύνουσα σημασία. H κατακράτηση ακτινοβολίας (radiative forcing) που αποδίδεται στο μεθάνιο από την προβιομηχανική εποχή – ένα μέτρο της συμβολής του αερίου αυτού στην κλιματική αλλαγή – είναι 0,97 Wm⁻² (πρβλ. 1,7 Wm⁻² για το CO₂). Παρόλο τον σχετικά σύντομο κύκλο ζωής του στην ατμόσφαιρα  – (περίπου 12 έτη, κάτι που το χαρακτηρίζει ως «flow gas», «αέριο ροής»)  – αποσυντίθεται στην ατμόσφαιρα σε νερό (H₂O) και CO_2, το οποίο είναι AEΘ, βρίσκεται σε σταθερή κατάσταση στην ατμόσφαιρα και, σε αντίθεση με το μεθάνιο, δεν αποσυντίθεται («stock gas», δηλαδή «απόθεμα αερίου»). Υπολογίζεται ότι το 1/3 της υπερθέρμανσης του πλανήτη μέχρι σήμερα οφείλεται στο μεθάνιο. Για τον ίδιο λόγο, ο μετριασμός των εκπομπών μεθανίου είναι κρίσιμος: ο σχετικά σύντομος κύκλος ζωής του στην ατμόσφαιρα επιτρέπει την επίτευξη βραχυπρόθεσμων (near-term) αποτελεσμάτων. To 2020 (τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν στοιχεία, και σίγουρα πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τις επακόλουθες εξελίξεις), η Ελλάδα (Ευρώπη) εξέπεμψε 11.323,42 (401.658,56) κιλοτόνους (CO₂-eq) CH₄ (εξαιρώντας τις καθαρές εκπομπές από LULUCF) – περίπου 15% (12%) του συνόλου. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η συμβολή του CH₄ στις ελληνικές εκπομπές είναι σχετικά ψηλή σε σχέση με την Ευρώπη – και η παρατήρηση αυτή καταδεικνύει τόσο την ανεπάρκεια των σχετικών πολιτικών, όσο και τις ανεξερεύνητες δυνατότητες μετριασμού που υπάρχουν ως προς το ΑτΘ αυτό. Κατά την τελευταία (έκτη) αξιολόγηση του IPCC, «reaching net zero CO₂ or GHG emissions primarily requires deep and rapid reductions in gross emissions of CO₂, as well as substantial reductions of non-CO₂ GHG emissions (high confidence). For example, in modelled pathways that limit warming to 1.5°C (>50%) with no or limited overshoot, global methane emissions are reduced by 34 [21–57]% by 2030 relative to 2019….».

Οι αποφάσεις για τον μετριασμό των εκπομπών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή οφείλουν να βασίζονται στην επιστήμη.^[36] Επιπλέον, το ΕΔΔΑ, εξετάζοντας την παραβίαση του άρθρου 8, τόνισε την υποχρέωση ενός κράτους να ενεργεί έγκαιρα, και με κατάλληλο και συνεκτικό τρόπο κατά την εφαρμογή των όποιων μέτρων.^[37] Για τους λόγους που αναφέρθηκαν, οι εποπτικές αρχές δεν μπορούν να αγνοούν τις εκπομπές μεθανίου από επιστημονική, νομική και πολιτική άποψη. Πράγματι, μία σειρά από πολιτικές και νομικές πρωτοβουλίες συγκλίνουν προς τον σκοπό της μείωσης των εκπομπών αυτών. Η καταστροφική συμβολή του μεθανίου στην επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής ήδη πλέον αναγνωρίζεται με δειλές πλην όμως σαφείς διεθνείς εκκλήσεις για δραστική μείωση των εκπομπών, όπως η πρωτοβουλία Global Methane Pledge που εκκίνησαν το 2021 η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και υπογράφουν πλέον και συναποδέχονται 158 κράτη, ανάμεσα στα οποία και η Ελλάδα.^[38] Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για το Μεθάνιο είναι μία σημαντική πρόβλεψη του κανονισμού (ΕΕ) για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης.^[39] Σημαντική τομή ήταν η δημοσίευση (2020) της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Μείωση των Εκπομπών Μεθανίου,^[40] η οποία συνοδεύεται από πρόταση κανονισμού (ΕΕ)^[41] και το σχετικό έγγραφο εργασίας.^[42] Και στα τρία έγγραφα, υπάρχουν εκτενείς αναφορές στις εγκαταστάσεις LNG, οι οποίες υπάγονται σε αυτά: η ΕΕ θεσπίζει μία σειρά από υποχρεωτικά μέτρα, όπως την υποχρεωτική «παρακολούθηση, αναφορά και επαλήθευση» (Monitoring, Reporting and Verification, MRV) των εκπομπών αυτών, τον υποχρεωτικό εντοπισμό και επιδιόρθωση διαρροών (Leak Detection and Repair, LDAR), απαγόρευση της καύσης πυρσού (flaring), εκτός αν γίνεται για λόγους ασφάλειας και τη δορυφορική συλλογή και διάθεση στοιχείων (μέσω του γνωστού συστήματος Copernicus). Tα μέτρα αυτά ήδη έχουν ήδη αποκτήσει τη μορφή κανονισμού (ΕΕ), o οποίος εφαρμόζεται (μεταξύ άλλων) και στις εγκαταστάσεις LNG.^[43] Πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες της ΕΕ επισημαίνουν την απαίτηση να συμπεριληφθούν μέτρα για τον μετριασμό εκπομπών μεθανίου στα τροποποιημένα ΕΣΕΚ.^[44] Παράλληλα, υπό την αιγίδα του UN Environmental Programme, έχει σχηματιστεί η Oil & Gas Methane Partnership 2.0 (OGMP 2.0),^[45] η οποία έχει δημιουργήσει ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την καταγραφή και διαχείριση των εκπομπών αυτών, που θα πρέπει να θεωρείται «βέλτιστη πρακτική». Εκτός όμως από τον ρόλο του ως ΑτΘ, το μεθάνιο (και όλες οι ΠΟΕ) αποτελεί και πρόδρομη ουσία ενός ακόμα ρύπου με σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και τα οικοσυστήματα – του τροποσφαιρικού όζοντος (όζον σε επίπεδο εδάφους, Ο₃).^[46]   Παρόλα αυτά, ούτε η ΑΕΠΟ 2023, ούτε η συνοδευτική «μελέτη περιβάλλοντος» αναφέρονται στο μεθάνιο.

Δύο ακόμα περιβαλλοντικές διαστάσεις του μεθανίου πρέπει να τονιστούν ιδιαίτερα, και είναι εμφανείς στο έργο του ΑΣΦΑ Αλεξανδρούπολης. Η πρώτη είναι η ένταξη των πλωτών τερματικών μονάδων επαναεριοποίησης LNG στις βιομηχανικές μονάδες υψηλής επικινδυνότητας για ατύχημα μεγάλης κλίμακας (έκρηξη ή έκλυση ρύπων). Ως τέτοιες, εντάσσονται στην πρόνοια των κρίσιμης σημασίας οδηγιών της ΕΕ για τη βιομηχανική ρύπανση (Industrial Emissions Directive) και τα μεγάλης κλίμακας βιομηχανικά ατυχήματα (Seveso Directive) όπως πυρκαγιές, εκρήξεις και ατυχηματική διαρροή χημικών ουσιών στο περιβάλλον λόγω πχ αστοχίας υλικών, θραύσης αγωγών, ή σύγκρουσης πλοίων.

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων ατυχημάτων στο πλαίσιο της οδηγίας Seveso,^[47] η οποία αποσκοπεί στην πρόληψη μεγάλης κλίμακας ατυχημάτων που σχετίζονται (μεταξύ άλλων) με διεργασίες επεξεργασίας και αποθήκευσης LNG (πλην της εξόρυξης υδρογονανθράκων, που ρυθμίζεται από ειδική οδηγία), από το 2017 έχουν καταγραφεί στην ΕΕ πέντε μεγάλης κλίμακας ατυχήματα. Τα ατυχήματα αφορούσαν έκλυση μεγάλης ποσότητας μεθανίου και άλλων αερίων στην ατμόσφαιρα και ένα περιστατικό πυρκαγιάς.

Η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία καταγράφει ότι «σε αντίθεση με τις συμβατικές υπεράκτιες εγκαταστάσεις, μια πλωτή εγκατάσταση επεξεργασίας υγροποιημένου φυσικού αερίου αναμένεται να έχει υψηλότερους κινδύνους διασποράς νέφους ατμών, πυρκαγιάς και έκρηξης λόγω της επεξεργασίας, αποθήκευσης και εκφόρτωσης υγροποιημένου φυσικού αερίου και άλλων εύφλεκτων προϊόντων σε δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες». Επίσης, θεωρείται δεδομένο ότι «συμβαίνουν συχνές μικρές διαρροές, οι οποίες μπορεί να είναι πολύ απλές για να αγνοηθούν σε μια πολύπλοκη διάταξη λόγω του όγκου του ΥΦΑ που προκύπτει σε συνθήκες περιβάλλοντος και της δυνατότητας πρόκλησης σοβαρών συμβάντων».^[48]

Η δεύτερη διάσταση είναι οι επιπτώσεις παρόμοιων εγκαταστάσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Ως εγκατάσταση που χρησιμοποιεί υδάτινους πόρους, το πλωτό τμήμα απαιτεί χρήση αντιδιαβρωτικών για αποτροπή ανάπτυξης φολίδων και διάβρωσης των μεταλλικών επιφανειών. Τα αντιδιαβρωτικά αυτά καταλήγουν στα ρεύματα αποβλήτων, τα οποία με τη σειρά τους καταλήγουν στη θάλασσα, για την οποία η ΑΕΠΟ προβλέπει απλώς την παρακολούθηση των εκροών. Πρόκειται για δυνητικά σοβαρή πηγή ρύπανσης. Κατά την ΑΕΠΟ 2013, το θαλασσινό νερό με «ίχνη βιοκτόνου» που θα απορριφθεί ξεπερνάει τα 30,9 εκατομμύρια κυβικά ανά έτος:^[49] η μελέτη περιβάλλοντος δεν παρέχει συγκρίσιμα στοιχεία για την τροποποίηση, αλλά η σχετική ποσότητα υπολογίζεται σε 20400 κυβικά^[50] ανά ώρα λειτουργίας – μία κατά πολύ μεγαλύτερη ποσότητα. Στα παραπάνω, δε συνυπολογίζεται το έρμα που θα απορρίπτεται από τα πλοία LNG. Επίσης εξαιρετικά σοβαρή και υποτιμημένη στις σχετικές μελέτες επίδραση αφορά τις επιπτώσεις στην αλιεία από τη λειτουργία του ανοιχτού κυκλώματος η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εισρόφηση ειδών θαλάσσιας βιοποικιλότητας (ψαριών, οστρακόδερμων και άλλων θαλάσσιων οργανισμών).

Οικονομικές διαστάσεις

Σε σχέση με τις προοπτικές της αγοράς ορυκτού αερίου, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας είναι σαφής: τόσο με όρους κλιματικού αποτυπώματος, όσο βεβαίως και με όρους οικονομικούς, οι νέες επενδύσεις σε αέριο δεν έχουν μέλλον και πρέπει να αρχίσουν να απομακρύνονται από το ενεργειακό τοπίο. Σε διεθνές επίπεδο, οι πολιτικές απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο έχουν προκαλέσει μια, παροδική κατά πάσα πιθανότητα, αύξηση της ζήτησης για ορυκτό αέριο. Όμως στην Ευρώπη, το 2023, η κατανάλωση αερίου μειώθηκε κατά 7%. Αυτή η εξέλιξη αποδίδεται ιδίως στην αυξημένη συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή.^[51]

Ανησυχία για την εξάρτηση της Ελλάδας από επενδύσεις στην ανάπτυξη νέων υποδομών αερίου εκφράζει ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας, καλώντας την κυβέρνηση να «επανεκτιμήσει την ανάγκη για επενδύσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο αναπόσβεστων επενδύσεων και την ανάγκη να κατευθυνθούν τα περιορισμένα κεφάλαια σε επενδύσεις που υποστηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση».^[52] Κατεύθυνση προς τη χώρα μας για απεξάρτηση από επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα δίνει και ο ΟΟΣΑ, επισημαίνοντας ότι «η κυβέρνηση [της Ελλάδας] έχει ξεκινήσει επενδύσεις σε λιμενικές και αποθηκευτικές εγκαταστάσεις υποδοχής LNG, όμως αυτό το αέριο είναι σημαντικά πιο ακριβό από υπάρχοντα αποθέματα.»^[53]

Ειδικότερα όσον αφορά τα οικονομικά δεδομένα του ΑΣΦΑ Αλεξανδρούπολης, η χρηματοοικονομική ανάλυση που παρέχουν στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι ελληνικές αρχές … «αποκαλύπτει ότι το σχέδιο δεν θα ήταν οικονομικά αποδοτικό χωρίς κρατική ενίσχυση».^[54] Αν και τα συνολικά οικονομικά του σχεδίου δεν είναι απολύτως διαφανή και δημόσια διαθέσιμα,^[55] εντούτοις από τα δεδομένα που έχουν αναρτηθεί στον σχετικό με τις κρατικές επιδοτήσεις ιστότοπο της ΓΔ Ανταγωνισμού το συνολικό κόστος εκτιμάται με μεγάλη ευρύτητα μεταξύ 250 – 500 εκατ. ευρώ.^[56] Είναι επίσης γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποφασίσει να μην εγείρει αντιρρήσεις προς την Ελλάδα, με βάση τους ενωσιακούς κανόνες περί ανταγωνισμού, για τη χορήγηση κρατικών επιδοτήσεων. Έτσι, εγκρίθηκε επιχορήγηση 272,7 εκατ. ευρώ, ενώ επιπρόσθετο ποσό επιδότησης εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2024 και από το πρόγραμμα «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή  2021-2027». Στην τελευταία απόφαση ασκήθηκε κριτική από περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς η πράξη αυτή αντιβαίνει στην ίδια τη στόχευση του επιχειρησιακού προγράμματος.^[57] Επίσης απευθείας κρατικές ενισχύσεις χορηγούνται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητας, Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας.^[58] Εύλογα γεννώνται απορίες για το στοιχείο της ανταγωνιστικότητας ενός ιδιωτικού επενδυτικού σχεδίου που ρητά δηλώνεται ως μη ανταγωνιστικό, ενώ δεν μπορεί διόλου να χαρακτηριστεί ως καινοτόμο, καθώς αφορά επέκταση ενός ξεπερασμένου και εξαιρετικά ρυπογόνου οικονομικού μοντέλου που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα με τεχνολογίες που εξυπηρετούν τη διακίνηση ορυκτού αερίου εδώ και τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες. Για την εμπορική φάση, έχει επιπροσθέτως εγκριθεί από τις ελληνικές αρχές εξαίρεση από την υποχρέωση παροχής πρόσβασης σε τρίτους, καθώς και απαλλαγή από τιμολογιακές ρυθμίσεις, καθώς η εταιρεία «απέδειξε ενώπιον της ρυθμιστικής αρχής ότι η τιμολογιακή ρύθμιση θα οδηγούσε σε μη ανταγωνιστικά αρχικά τιμολόγια και χαμηλότερες κρατήσεις χωρητικότητας».^[59]

Αντί επιλόγου

Η βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων απολαμβάνει εδώ και δεκαετίες ιδιαίτερα ευνοϊκής αδειοδοτικής μεταχείρισης, κατά κανόνα εις βάρος του περιβάλλοντος λόγω του υψηλότατου ρυπαντικού φορτίου και κλιματικού αποτυπώματος, αλλά και μέσω ελαστικών και ιδιαίτερα ευνοϊκών εξαιρέσεων από την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία.

H Ελλάδα έχει κάνει τα τελευταία χρόνια άλματα σε σχέση με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με πρώτο βήμα τη διεθνή δέσμευση για απεξάρτηση από τον λιγνίτη μέχρι το 2028 και επόμενο σημαντικό επίτευγμα την ψήφιση του εθνικού κλιματικού νόμου. Την ίδια όμως στιγμή, βυθίζεται σε μακρόχρονη εξάρτηση από το ορυκτό αέριο, αναπτύσσοντας δίχως προφανή χρησιμότητα νέες επενδύσεις σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και σε εγκαταστάσεις ακόμα και μέσα σε περιοχές Natura, όπως το ΑΣΦΑ Αλεξανδρούπολης. Στη ζωτικής πλέον σημασίας πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα, ο μηδενισμός των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου αφορά κάθε κράτος και είναι αγώνας κοινωνικής και οικονομικής επιβίωσης και διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και της ζωής στη γη.

Η χρονική στιγμή κατά την οποία η κλιματική αλλαγή θα υπερβεί το κατώφλι του 1,5 βαθμού Κελσίου, οπότε θα ξεκινήσει η πορεία της ανθρωπότητας προς τους +2 βαθμούς που αποτελεί το όριο του κλιματικού χάους, θα είναι στιγμή κρίσης για όλους μας. Τότε η ιστορία θα μας κρίνει όλους για όσα κάναμε ή δεν κάναμε ώστε να μετριαστεί και τελικά να αναχαιτιστεί η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τη χρήση ορυκτών καυσίμων και την εκπομπή στην ατμόσφαιρα αφύσικα υψηλών ποσοτήτων αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο.

 

^[1] Ακολουθώντας τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στην Climate Change Litigation Database, ορίζουμε την «κλιματική δίκη» με βάση δύο κριτήρια: (α) πρόκειται για «ένδικο» βοήθημα, δηλαδή βοήθημα που απευθύνεται σε δικαστήριο∙ και (β) πρόκειται για βοήθημα, του οποίου τα πραγματικά περιστατικά ή τα ζητήματα δικαίου αφορούν την εθνική, ενωσιακή ή διεθνή νομοθεσία περί κλιματικής αλλαγής. Δευτερεύουσες αναφορές στην κλιματική αλλαγή, που είναι συνήθεις στη νομολογία, δεν ικανοποιούν το δεύτερο κριτήριο. Ενδεικτικά: Sabin Center for Climate Change Law. (2024). Climate Change Litigation Database. About. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: https://climatecasechart.com/about/ Eπίσης, από την εκτενή αρθρογραφία, γενικότερα για τις κλιματικές δίκες: Maljean-Dubois, S. (2019). Climate change litigation. Max Planck Encyclopedia of Procedural Law. Επίσης: J. Peel, κ.α.. (2020). Climate change litigation. Annual Review of Law and Social Science, 16(1), 21-38.  Επίσης: Gupta, J. (2007). Legal steps outside the climate convention: litigation as a tool to address climate change. Review of European Community & International Environmental Law, 16(1), 76-86. Επίσης: Setzer, J., & Vanhala, L. C. (2019). Climate change litigation: A review of research on courts and litigants in climate governance. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 10(3), e580. Eπίσης: M. Wilensky. (2015). Climate Change in the Courts: An Assessment of Non-U.S. Climate Litigation. 26 Duke Environmental Law & Policy Forum 131, 134. Πρβλ. επίσης την συλλογή άρθρων στο αφιέρωμα: Κλιματική Αλλαγή και προστασία του περιβάλλοντος, ΠερΔικ 2/23.

^[2] Η ΙPCC ορίζει τα ορυκτά καύσιμα ως «μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με βάση τον άνθρακα, όπως τα στερεά καύσιμα, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο». Βλ: Intergovernmental Panel on Climate Change (v 1.5). (αχρονολόγητο). Glossary. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: https://apps.ipcc.ch/glossary/. Το ενωσιακό δίκαιο υιοθετεί τον ορισμό αυτό κυρίως στο άρθ. 2 [σημείο (62)] του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, αλλά και σε άλλα σημεία [π.χ., ενδεικτικά, άρθ. 2 (σημείο 24) του κανονισμού (ΕΕ) 2023/2631 «σχετικά με τα ευρωπαϊκά πράσινα ομόλογα και τις προαιρετικές δημοσιοποιήσεις για τα ομόλογα που διατίθενται στην αγορά ως περιβαλλοντικά βιώσιμα και για τα συνδεόμενα με τη βιωσιμότητα ομόλογα»].

[3] Ο όρος «φυσικό αέριο» αντικαθίσταται σταδιακά από τον όρο «ορυκτό αέριο». Η αντικατάσταση αυτή έχει σημασία, τόσο πραγματολογική όσο και συμβολική: φυσικό είναι το αέριο όταν παραμένει στη φυσική του θέση, δηλαδή στους γεωλογικούς σχηματισμούς, ενώ η χρήση της λέξης «φυσικό» το εξωραΐζει και δημιουργεί την αίσθηση ότι πρόκειται για περιβαλλοντικά φυσική και αβλαβή ενεργειακή πηγή.

^[4] Πρβλ. Προοίμιο, άρθ. 2 παρ. 2 και 4 παρ. 1 Συμφωνίας Παρισίων, και άρθ. 3 παρ. 1, 4 παρ. 2 (α) Σύμβασης – Πλαίσιο για τις Κλιματικές Μεταβολές. Επίσης: IPCC, 2022: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Chang. Cambridge University Press. 160-161, 2605-2607, doi:10.1017/9781009325844

^[5] S. Klinsky κ.α.(2009).Conceptualizations of justice in climate policy, Climate Policy, 9(1), 88-108. https://dx.doi.org/10.3763/cpol.2008.0583b

^[6] Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland. Απόφαση της 9.4.2024 [Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης]. Διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=002-14304

^[7] Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, παρ. 545.

^[8] Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, παρ. 539, 553-4.

^[9] Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, παρ. 608-625.

^[10] Πρβλ. άρθ. 2 παρ. 2 [σημεία γ) και δ)] της κ.υ.α. 172058/2016 (Β’ 354, βλ. και υποσημείωση 11), σύμφωνα με τα οποία η οδηγία 2012/18 δεν εφαρμόζεται «γ) σε οδική, σιδηροδρομική, εσωτερική πλωτή, θαλάσσια ή αεροπορική μεταφορά με την οποία σχετίζεται άμεσα ενδιάμεση προσωρινή αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών εκτός των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την παρούσα απόφαση, συμπεριλαμβανομένης της φόρτωσης, εκφόρτωσης και μεταφόρτωσης από και προς άλλο μεταφορικό μέσο σε νηοδόχους, αποβάθρες και σιδηροδρομικούς σταθμούς διαλογής» και «δ) σε μεταφορά επικίνδυνων ουσιών μέσω αγωγών, συμπεριλαμβανομένων των σταθμών άντλησης, έξω από τις εγκαταστάσεις που καλύπτονται από την παρούσα απόφαση…»

^[11] Η οδηγία αυτή έχει ενσωματωθεί κυρίως με την (προϊσχύουσα του έργου) κ.υ.α. 12044/613/2007 (ΦΕΚ Β’ 376).

^[12] Η οδηγία αυτή έχει ενσωματωθεί κυρίως με τη σήμερα ισχύουσα κ.υ.α. 172058/2016 (ΦΕΚ Β’ 354).

^[13] Πρβλ. σημείο 1.1 και 1.4 (β) της οδηγίας 2010/75 «περί βιομηχανικών εκπομπών».

^[14] Κατά το άρθ. 19 παρ. 1 ν. 4936/2022 (Α’ 105) «τα έργα και οι δραστηριότητες κατηγορίας Α` του άρθρου 1 του ν. 4014/2011 (Α` 209), που κατατάσσονται στις ακόλουθες ομάδες και δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), σύμφωνα με το άρθρο 2 της υπ` αρ. 181478/965/26.9.2017 κοινής απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Υποδομών και Μεταφορών και του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Β` 3763), υποχρεούνται σε μείωση εκπομπών κατά τριάντα τοις εκατό (30%) τουλάχιστον, έως το 2030 σε σχέση με το έτος 2019, με αναγωγή στην κατάλληλη μονάδα προϊόντος και έργου, ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας:….ε) 9η Ομάδα της υπό στοιχεία 92108/1045/Φ.15/4.9.2020 κοινής απόφασης των Υπουργών Ανάπτυξης και Επενδύσεων και Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Β` 3833) – βιομηχανικές δραστηριότητες και συναφείς εγκαταστάσεις…» Πράγματι, το έργο ανήκει στην 9^η ομάδα [α/α 87, «αεριοποίηση και υγροποίηση άνθρακα ή/και άλλων καυσίμων», καθώς και α/α 207 «πλωτές σταθερές ή κινητές εγκαταστάσεις αποθήκευσης καυσίμων ή χημικών προϊόντων»).. H μείωση αυτή μπορεί να επιτευχθεί με «αντιστάθμιση εκπομπών με την αγορά πράσινων πιστοποιητικών», «μέσω εθνικής εθελοντικής αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών» ή «με άλλο εναλλακτικό τρόπο ισοδυνάμου αποτελέσματος» (άρθ. 19 παρ. 3 ν. 4936/2022).

^[15] Απόφαση ΓΔ Περιβαλλοντικής Πολιτικής ΥΠΕΝ ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/49793/3340/26-7-2023 (ΑΔΑ:6Ο114653Π8-Γ2Ζ, ΠΕΤ: 2209836812).

^[16] Απόφαση Υπουργού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής 181707/27-3-2013 (ΑΔΑ:ΒΕ2Ψ0-ΦΥΚ).

^[17] Ρητά, αρθ. 19 παρ. 6 ν. 3982/2011 (Α’ 143).

^[18] Απόφαση Υφυπουργού Π.Ε.Κ.Α. 170830/20-1-2015 (B’ 164, ΑΔΑ:7ΠΔΚ0-ΤΕΙ).

^[19] Άρθ. 48^ε παρ. 1 και παρ. 2 ν. 4442/2016, το οποίο προστέθηκε με το άρθ. 158 ν. 4512/2018 (Α’ 5).

^[20] Απόφαση Υφυπουργού Π.ΕΝ. ΥΠΕΝ/ΔΥΔΡ/5606/106/17-1-2020 (Β’ 82, ΑΔΑ: 6Τ164653Π8-Λ06).

^[21] European Commission. (5.2007). Guidelines for the establishment of the Natura 2000 network in the marine environment. Application of the Habitats and Birds Directives. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: https://www.natura2000.nl/sites/default/files/Bibliotheek/Europa/EC%202007_Marine%20guidelines.pdf

^[22] Άρθ. 13 παρ. 4 οδηγίας 2008/56 περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική). Το άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κυρίως με το άρθ. 12 παρ. 4 ν. 3983/2011 (Α’ 144).

^[23] Κοινή υπουργική απόφαση 50743/2017 «Αναθεώρηση εθνικού καταλόγου περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000» (Β’ 4432).

^[24] Για τη σχετική διαδικασία, βλ. άρθ. 4-5 οδηγίας 92/43. Επίσης, η διαδικασία επεξηγείται περαιτέρω σε πρόσφατο έγγραφο εργασίας: European Commission. (28.1.2022). Criteria and guidance for protected areas designations [SWD(2022) 23 final]. https://environment.ec.europa.eu/document/download/12d0d249-0cdc-4af9-bc91-37e011620024_en?filename=SWD_guidance_protected_areas.pdf Σημειώνεται ότι η σχετική πρόταση υποβάλλεται από το οικείο κράτος μέλος (πρβλ. άρθ. 4 παρ. 1 εδ. α’ οδηγίας 92/43). Για τα υδρόβια είδη που καταλαμβάνουν εκτεταμένες περιοχές, η οδηγία 92/43 προβλέπει ότι «οι τόποι προτείνονται μόνον εάν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί σαφώς μια ζώνη που να παρουσιάζει τα ουσιώδη φυσικά ή βιολογικά στοιχεία για τη ζωή ή την αναπαραγωγή τους» (άρθ. 4 παρ. 1 εδ. γ’). Προφανώς, η  GR 1110013  «Θαλάσσια Περιοχή Θράκης», η οποία έχει ως είδη χαρακτηρισμού 5 υδρόβια είδη [Alosa fallax (κωδικός 1103), Caretta caretta (κωδικός 1224), Chelonia mydas (κωδικός 1227), Phocoena phocoena (κωδικός 1351), και Tursiops truncatus (κωδικός 1349)], αποτελεί «σαφή προσδιορισμό» παρόμοιας ζώνης.

^[25] Άρθ. 9 παρ. 1 α) ν. 3937/2011 (Α’  60).

^[26] Έτσι, ο προϊσχύων ορισμός του άρθ. 2 παρ. 1 ζ) ν. 3325/2005 (Α’ 68).

^[27] Ρητά, C-254/2019, σκ. 31 έως 34, η οποία (κατά σύμπτωση) αφορούσε επίσης εγκατάσταση LNG.

^[28] Πρβλ., όπως ισχύουν, άρθ. 5 παρ. 2 β) ββ) και 6 παρ. 1 εδ. β’, 6 παρ. 2 β), 11 παρ. 5 στοιχείο γ) ν. 4014/2011, όπως ισχύουν.

^[29] Ενδεικτικά: ΣτΕ (Ολομ.) 212/2024, σκ. 9∙ ΣτΕ 158/2024, σκ. 9∙ ΣτΕ 560/2024, σκ. 7∙ ΣτΕ 89-90/2024, σκ. 25∙ ΣτΕ 2117/2023, σκ. 7∙ ΣτΕ 1111/2023 σκ. 8.

^[30] Όρος Α10, όπως τροποποιείται από την ΑΕΠΟ 2023.

^[31] Βλ. Μελέτη περιβάλλοντος, κεφ. 3.2.

^[32] Copernicus EU. (2023). Record-Breaking Heatwaves in the Mediterranean: Insights from the Copernicus Marine Service.

^[33] S. Mokhatab κ.α. (2014). Handbook of Liquefied Natural Gas, σ. 13. Εlsevier.

^[34] OGMP 2.0. 2023. Technical Guidance Document: LNG Regasification. Επίσης: UNECE. 2019. Best Practice Guidance for Effective Methane Management in the Oil and Gas Sector: Monitoring, Reporting and Verification (MRV) and Mitigation. Επίσης: API. 2015. Liquefied Natural Gas Operations. Consistent Methodology for estimating GHG Emissions. Επίσης: Clean Air Task Force κ.α.. 2021. Benchmarking Methane and Other GHG Emissions of Oil & Natural Gas Production in the United States. Επίσης: Changing Markets Foundation κ.α. 2022. Methane Matters: A comprehensive approach to methane mitigation. Επίσης: Sustainable Gas Institute. 2015. White Paper 1: Methane and CO₂ emissions from the natural gas supply chain. Επίσης: F. Innocenti κ.α. 2023. Comparative Assessment of Methane Emissions from Onshore LNG Facilities Measured Using Differential Absorption Lidar. Environ. Sci. Technol. 57, 3301-3310. Επίσης: IFEU. 2023. Analysis of the greenhouse gas intensities of LNG imports to Germany. Επίσης: EPA. 1992. Methane Emissions from the Natural Gas Industry.

^[35] NETL. 2014. Life Cycle Greenhouse Gas Perspective on Exporting Liquefied Natural Gas from the United States.

^[36] Πρβλ., Προοίμιο και άρθ. 5 της Σύμβασης-Πλαίσιο για τις Κλιματικές Μεταβολές, και Προοίμιο, και άρθ. 7 παρ. 7 α) και γ) της Συμφωνίας των Παρισίων. Eπίσης: Μ. Ruffert κ.α. (2011). Τhe Global Administrative Law of Science. Springer, σ. 30-41, όπου απαρίθμηση άλλων κειμένων. Ιδιαίτερα σημαντικό, από την άποψη αυτή, θα πρέπει να θεωρηθεί και το άρθ. 15 παρ. 1 (β) του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα [κύρωση με τον ν. 1532/1985 (Α’ 45)], σύμφωνα με το οποίο «τα συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν σε όλους το δικαίωμα: ….β) να ωφελούνται από την επιστημονική πρόοδο και τις εφαρμογές της». Πρβλ., επίσης, UNESCO. (2017). Recommendation on science and scientific observers. Eπίσης, για όλα αυτά τα θέματα: CESCR. (2020). General comment No. 25 (2020) on science and economic, social and cultural rights (article 15 (1) (b), (2), (3) and (4) of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights)( E/C.12/GC/25). Επίσης: Human Rights Council (HRI). (2012). Report of the Special Rapporteur in the field of cultural rights, Farida Shaheed. The right to enjoy the benefits of scientific progress and its applications (A/HRC/20/26).

^[37] Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, παρ. 549, 550 [σημείο (ε)].

^[38] https://www.globalmethanepledge.org/

^[39] Άρθ. 16 και αιτιολογική σκέψη (53) του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα.

^[40] COM(2020) 663 final

^[41] COM/2021/805 final

^[42] SWD/2021/459 final

^[43] Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1787 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 2024, σχετικά με τη μείωση των εκπομπών μεθανίου στον τομέα της ενέργειας και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/942, και ιδίως 8η, 69η, 72η αιτιολογική σκέψη, και άρθ. 1 παρ. 2 γ), 3 παρ. 1, 11-17.

^[44] Commission Notice on the Guidance to Member States for the update of the 2021-2030 national energy and climate plans (2022/C 495/02).

^[45] https://ogmpartnership.com/

^[46] Για το τροποσφαιρικό όζον, βλ. κυρίως τις κ.υ.α. ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/67467/3577/2018 «Μείωση των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, τροποποίηση της Οδηγίας 2003/35/ΕΚ και κατάργηση της Οδηγίας 2001/81/ ΕΚ – μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2284 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (EEL 344/1/17.12.2016) » (Β’ 4740) και Η.Π. 14122/549/Ε.103/2011 «Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ» (Β΄ 488). Δυστυχώς, το Εθνικό Πρόγραμμα Ελέγχου της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΕΠΕΑΡ) [πρβλ. ΥΠΕΝ/ΔΚΑΠΑ/5615/121/2021 «Έγκριση Εθνικού Προγράμματος Ελέγχου της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης» (Β’ 182)] σιωπά για τον κρίσιμη σχέση ανάμεσα στις εργασίες υδρογονανθράκων και τις πρόδρομες ουσίες του όζοντος.

^[47] Η οδηγία Seveso III (2012/18/EE) ρυθμίζει επικίνδυνες εγκαταστάσεις χημικών, πετρελαίου και αερίου. Εξαιρείται η έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων, δραστηριότητα που ρυθμίζεται από άλλη ειδική οδηγία.

^[48] Ενδεικτικά: Til Baalisampang, Rouzbeh Abbassi, Vikram Garaniya, Faisal Khan, Mohammad Dadashzadeh. (2019, September). Accidental release of Liquefied Natural Gas in a processing facility: Effect of equipment congestion level on dispersion behaviour of the flammable vapour, Journal of Loss Prevention in the Process Industries. Τόμος 61, 2019, σελ. 237-248. Επίσης: Environmental Impact Assessment Ordinance. (2018). Hong Kong Offshore LNG Terminal – EIA Study. Summary of Industry Incidents Review.

^[49] Μελέτη περιβάλλοντος, σελ. 73.

^[50] Μελέτη περιβάλλοντος, σελ. 73. Εκεί, η σχετική αναφορά είναι «6.800 m3/hr ανά μονάδα αεριοποίησης».

^[51] Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (International Energy Agency). 2024. Gas Market Report, Q1-2024.

^[52] Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας. 2023. Greece 2023 – Energy Policy Review.

^[53] OECD. (2023). OECD Economic Surveys: Greece. Σελ. 20.

^[54] Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (29.9.2023). State Aid SA.105781 (2022/N) – LNG Terminal Alexandroupolis in Greece -Independent Natural Gas System – Additional State Aid to SA.55526 (2021/N). C (2023) 6659 final.

^[55] Στην αρχική απόφαση ένταξης του ΑΣΦΑ στο ΕΠΑνΕΚ – ΕΣΠΑ 2014-2020, αναφέρεται ότι ο προϋπολογισμός είναι 363,7 εκατ. ευρώ: https://www.mindev.gov.gr/ένταξη-του-νέου-ανεξάρτητου-συστήματ/. Στην πορεία, ως συνολικός προϋπολογισμός αναφέρεται το ποσό των 470.564.388 ευρώ, εκ του οποίου περίπου 227 θα αποτελέσουν κρατική επιδότηση:  https://kalespraktikes.antagonistikotita.gr/gastrade-anaptyxi-kai-ylopoiisi-tou-sygchronou-ergou-anexartito-systima-fysikou-aeriou-asfa-alexandroupolis/

^[56] https://ec.europa.eu/competition/state_aid/cases1/202205/SA_55526_00DB9F7E-0000-C06D-A768-282F790C3350_182_1.pdf

^[57] https://wwfeu.awsassets.panda.org/downloads/wwf_comments_programma_peka-25jan2024.pdf

^[58] https://ec.europa.eu/competition/state_aid/cases1/202351/SA_105781_B071688C-0100-C513-8B45-6F51063A3A56_100_1.pdf

^[59] Πρωτότυπο στην Αγγλική γλώσσα. Βλ. σημείωση 8, σελ. 7.