ΣτΕ 1782/2025 [Αναιτιολόγητη απόρριψη αιτήματος καταβολής αποζημίωσης λόγω ουσιώδους στέρησης χρήσης ακινήτου για λόγους προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος]
Περίληψη
– Η απαίτηση του ιδιοκτήτη για αποζημίωση λόγω της επιβολής περιοριστικών μέτρων δύναται να θεμελιωθεί με επίκληση του συγκεκριμένου τρόπου εκμετάλλευσης του ακινήτου που δεσμεύεται, σύμφωνα με την κατά προορισμό χρήση του, προκειμένου να καθίσταται δυνατός ο προσδιορισμός της μείωσης της αξίας του από την επιβολή των περιοριστικών μέτρων, τελεί δε υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι το επιβαλλόμενο βάρος υπερβαίνει το εύλογο όριο ανοχής και αλληλεγγύης, το οποίο δικαιούται να αξιώνει το Κράτος από το σύνολο των πολιτών ή ορισμένη μερίδα τους, σύμφωνα με τα άρθρα 4 παρ. 5 και 25 παρ. 4 του Συντάγματος. Μόνο το γεγονός ότι το δεσμευόμενο ακίνητο βρίσκεται σε περιοχή εκτός σχεδίου πόλεως δεν δημιουργεί, σε σχέση με την αναγνώριση αξίωσης προς αποζημίωση, αμάχητο τεκμήριο ότι η κατά προορισμό χρήση του περιορίζεται στην αγροτική, κτηνοτροφική ή δασοπονική εκμετάλλευση. Δεν αποκλείεται δε και στην περίπτωση αυτή, εφόσον η οικιστική εκμετάλλευση του ακινήτου ήταν επιτρεπτή κατά τους όρους του νομοθετικού καθεστώτος που εγκύρως ίσχυε στην περιοχή πριν από την επιβολή απαγορεύσεων δόμησης για λόγους προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος, να ανακύπτει υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις που συντρέχουν σε συγκεκριμένη υπόθεση, υποχρέωση προς αποζημίωση λόγω των απαγορεύσεων αυτών.
Ο χαρακτηρισμός ιδιωτικής έκτασης ως αρχαιολογικού χώρου ή η ύπαρξη εντός ή πλησίον αυτής αρχαίων μνημείων, χωρίς να κινηθεί εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος η διαδικασία απαλλοτρίωσης της έκτασης, δεν γεννά, κατ’ αρχήν, υποχρέωση της Διοίκησης είτε να άρει τη δέσμευση της ιδιοκτησίας είτε να την απαλλοτριώσει είτε να προβεί σε απ’ ευθείας εξαγορά της, αλλά μόνον υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης, σε περίπτωση ουσιώδους, κατά τις περιστάσεις, περιορισμού ή στέρησης της κατά προορισμό χρήσης της ιδιοκτησίας. Υποχρέωση απαλλοτρίωσης γεννάται, κατ’ εξαίρεση, στην περίπτωση που το ακίνητο ευρίσκεται εντός ζώνης απολύτου προστασίας και εντός αυτού υπάρχουν ορατά υπολείμματα αρχαίων μνημείων ή μνημεία που αποκαλύπτονται μετά από ανασκαφική έρευνα, όπως και όταν επέρχεται ουσιώδης περιορισμός ή αναιρείται η κατά προορισμόν χρήση ακινήτου που ευρίσκεται εντός των ορίων ζώνης απολύτου προστασίας κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου. Η ίδια υποχρέωση γεννάται και στην περίπτωση που εγκρίνεται καταβολή αποζημίωσης που προσεγγίζει την αξία του ακινήτου. Συνάγεται, επιπλέον, ότι αποζημίωση με κάποιον από τους εναλλακτικούς τρόπους που προβλέπονται στις ανωτέρω διατάξεις (απαλλοτρίωση, εξαγορά, χρηματική αποζημίωση) δεν οφείλεται σε κάθε περίπτωση επιβολής μέτρων προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η ιδιοκτησία, αλλά απαιτείται ο περιορισμός αυτός να είναι ουσιώδης σε σχέση με τις δυνατότητες εκμετάλλευσης του ακινήτου κατά τον προορισμό του, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις και το πολεοδομικό καθεστώς της περιοχής, και στην αίτηση του ιδιοκτήτη προς τη Διοίκηση να προσδιορίζεται, με συγκεκριμένα στοιχεία, η ζημία που, κατά την εκτίμησή του, αυτός υφίσταται λόγω του περιορισμού, ώστε να δύναται να κριθεί αν η ζημία αυτή είναι ουσιώδης, δηλαδή υπερβαίνει το εύλογο μέτρο, πέραν του οποίου ανακύπτει υποχρέωση αποζημίωσης με έναν από τους προαναφερθέντες τρόπους. Ο προσδιορισμός δε του ύψους της ζημίας με το υποβαλλόμενο αίτημα είναι απαραίτητος σε κάθε περίπτωση, δηλαδή όχι μόνο για να κριθεί στη συνέχεια αν οφείλεται χρηματική αποζημίωση και ποιου ύψους, αλλά και αν συντρέχει λόγος αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή εξαγοράς του ακινήτου.
Η κρίση της προσβαλλόμενης απόφασης ότι δεν προκύπτει στέρηση της χρήσης του ακινήτου και ότι δεν μπορεί να συναχθεί ζημία των αιτούντων από την επιβολή περιοριστικών μέτρων στην ιδιοκτησία τους, καθώς οι τελευταίοι ουδεμία βούληση εκμετάλλευσης του ακινήτου διατύπωσαν ούτε προσδιόρισαν τους περιοριστικούς όρους που είχαν επιβληθεί σε αυτό, δεν είναι επαρκώς αιτιολογημένη. Κατά πρώτον οι αιτούντες εξέθεσαν, με την αίτησή τους, ότι προετίθεντο να εκμεταλλευτούν το, εμπίπτον στον επανακηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της Μύρινας Λήμνου, ακίνητό τους για την άσκηση τουριστικής επιχείρησης υγειονομικού ή άλλου ενδιαφέροντος, εν όψει δε της αντικειμενικής αδυναμίας εκμετάλλευσής του, λόγω των ανευρεθεισών εντός αυτού αρχαιοτήτων, προσδιόρισαν, με επίκληση συγκεκριμένων στοιχείων (μεταξύ άλλων φύλλο υπολογισμού αντικειμενικής αξίας), τη ζημία που προκλήθηκε σε αυτούς από τη στέρηση της χρήσης του στο 5% της αντικειμενικής του αξίας για τα τελευταία πέντε έτη πριν από την υποβολή της σχετικής αιτήσεως. Το γεγονός δε ότι το επίμαχο ακίνητο ευρίσκεται σε περιοχή εκτός σχεδίου πόλεως δεν δημιουργεί αμάχητο τεκμήριο ότι η κατά προορισμό χρήση του περιορίζεται στην αγροτική, κτηνοτροφική ή δασοπονική εκμετάλλευση, ούτε αποκλείεται να ανακόψει, υπό ιδιαίτερες περιστάσεις, υποχρέωση προς αποζημίωση, λόγω υπέρμετρης δέσμευσης της ιδιοκτησίας, εάν η οικιστική εκμετάλλευση του ακινήτου ήταν προηγουμένως επιτρεπτή. Στην προκειμένη δε περίπτωση, η Διοίκηση δεν αμφισβητεί ότι το ακίνητο των αιτούντων μπορούσε να οικοδομηθεί, κατά τους όρους της εκτός σχεδίου δόμησης που ίσχυαν στην περιοχή. Κατά δεύτερον, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει η μεγάλη αρχαιολογική σημασία των ευρημάτων που εντοπίστηκαν στο εν λόγω οικόπεδο (οικιστικά λείψανα της Τελικής Νεολιθικής Εποχής, ναός αρχαϊκών χρόνων), εξ αιτίας της ύπαρξης των οποίων δεν είχε επιτραπεί, κατά το παρελθόν, από τη Διοίκηση ούτε η διενέργεια εργασιών επισκευής του ανεγερθέντος στο εν λόγω ακίνητο παλαιού κτιρίου του μετεωρολογικού σταθμού. Η σπουδαιότητα δε των αρχαιολογικών αυτών ευρημάτων, η οποία καθιστούσε αδύνατη την αξιοποίηση του ακινήτου από τους ιδιοκτήτες, αποτέλεσε, εξ άλλου, τον λόγο για τον οποίο κινήθηκε η διαδικασία απαλλοτρίωσής του, διαδικασία, η οποία, άλλωστε, είχε κινηθεί και κατά το παρελθόν πριν από την υποβολή του απορριφθέντος αιτήματος των αιτούντων. Οι παραδοχές αυτές επιβεβαιώνονται και από τις μεταγενέστερες της προσβαλλόμενης πράξης απαντήσεις της Διοίκησης σε υποβληθέντα αιτήματα των αιτούντων, στις οποίες επισημαίνεται η ιδιαίτερη σημασία των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στο ακίνητο. Υπό τα δεδομένα αυτά, στην προκειμένη περίπτωση ήταν αποδεδειγμένη η αδυναμία εκμετάλλευσης του εν λόγω ακινήτου καθ’ οιονδήποτε τρόπο και, ως εκ τούτου, δεν απαιτείτο, για την εξέταση του αιτήματος των αιτούντων, η προηγούμενη διατύπωση της βούλησής τους για την εκμετάλλευσή του κατά συγκεκριμένο τρόπο. Συνεπώς, η απόρριψη του αιτήματος των αιτούντων με την ανωτέρω αιτιολογία παρίσταται μη νόμιμη και ακυρωτέα.
Πρόεδρος: Μ. Γκορτζολίδου
Εισηγητής: Ν. Βαγιωνάκης
