ΣτΕ 3225/2014 [Νόμιμη κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ακινήτου υπέρ του Δημοσίου για αρχαιολογικούς σκοπούς]

Περίληψη

-Το μνημείο (Κούρος Μελάνων), για την προστασία και ανάδειξη του οποίου επιβλήθηκε η επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση στο ακίνητο των αιτούντων, χρονολογείται από τα αρχαϊκά χρόνια, δηλαδή προ του έτους 1453, παρά δε το γεγονός ότι δεν συνδέεται σταθερά με το έδαφος, αποτελεί, κατά την έννοια του νόμου, ακίνητο μνημείο, διότι δεν είναι δυνατή η μετακίνησή του, χωρίς αυτό να υποστεί βλάβη ως μαρτυρία, η οποία σχετίζεται με τη λατομική και ταυτόχρονα καλλιτεχνική δραστηριότητα που ελάμβανε χώρα στο αρχαίο λατομείο των Μελάνων της Νάξου. Με τα δεδομένα αυτά, για την προστασία του εν λόγω ακινήτου αρχαίου μνημείου επιβαλλόταν κατά νόμο η απόκτηση από το Δημόσιο της κυριότητας του χώρου στον οποίο βρίσκεται, καθώς και του απαραίτητου περιβάλλοντος χώρου και, ως εκ τούτου, νομίμως κηρύχθηκε με το σκοπό αυτόν η επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση χωρίς να απαιτείται ειδικά αιτιολογημένη απόρριψη άλλων λύσεων προστασίας του μνημείου.

-Η προσβαλλόμενη απόφαση, κατά το μέρος που αφορά το ευρισκόμενο εντός του ανωτέρω μνημειακού χώρου ακίνητο των αιτούντων, αιτιολογείται πλήρως και επαρκώς ως προς τους λόγους και την ανάγκη να περιληφθεί και το ακίνητο αυτό στην επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση, από το γεγονός δε ότι στο κείμενο της προσβαλλόμενης απόφασης αναφέρεται ότι η απαλλοτρίωση κηρύσσεται για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαίου Υδραγωγείου Νάξου και του Ιερού των Πηγών στην περιοχή «Μέλανες» της Νάξου, ουδόλως αναιρείται η νομιμότητα και επάρκεια της ως άνω αιτιολογίας, αφού το αρχαίο μνημείο που βρίσκεται στο εν λόγω ακίνητο εντάσσεται στο ανωτέρω μνημειακό σύνολο.

-Η προσβαλλόμενη πράξη, εφόσον συνέτρεξαν οι κατά νόμο προϋποθέσεις τεκμηρίωσης της ύπαρξης, εντός του απαλλοτριουμένου ακινήτου, αρχαίου ακινήτου μνημείου προ του έτους 1453, εκδόθηκε κατά δεσμία αρμοδιότητα και όχι κατά διακριτική ευχέρεια της Διοίκησης, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής ηπιότερων της απαλλοτρίωσης μέσων για να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός.

-Αφού ούτε οι διατάξεις του άρθρου 18 του Ν. 3028/2002, ούτε οι προστατευτικές της ιδιοκτησίας διατάξεις του Συντάγματος υποχρεώνουν τη Διοίκηση να διερευνά και να εξαντλεί τη δυνατότητα στην εξαγοράς των υπό απαλλοτρίωση ακινήτων, αλλά της παρέχουν απλώς σχετική ευχέρεια, και, πάντως, στη συγκεκριμένη περίπτωση κινήθηκε από τη Διοίκηση διαδικασία για την εξαγορά του επίμαχου ακινήτου, η οποία δεν ολοκληρώθηκε για συγκεκριμένους νομικούς λόγους που εκτίθενται στο έγγραφο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Πρόεδρος: Κ. Μενουδάκος
Εισηγητής: Μ. Γκορτζολίδου
Δικηγόροι: Ιω. Κονδύλη, Αγγ. Καστανά

Βασικές σκέψεις

Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση, όπως συμπληρώθηκε με το από 18.09.2007 δικόγραφο προσθέτων λόγων, η οποία παραπέμφθηκε στο Ε΄ Τμήμα του Δικαστηρίου με την 903/2009 απόφαση του Στ΄ Τμήματος, ζητείται η ακύρωση της υπ΄ αριθ. 1081428/6164/Δ0010/1.9.2005 αποφάσεως των Υφυπουργών Οικονομίας & Οικονομικών και Πολιτισμού (Δ’ 1054/28.9.2005), με την οποία κηρύχθηκε υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου για αρχαιολογικούς σκοπούς, και, ειδικότερα, για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαίου Υδραγωγείου και του Ιερού των Πηγών στην περιοχή «Μέλανες» της Νάξου, αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων συνολικής έκτασης 8.957,43 τ.μ., μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται το υπ’ αριθ.3225 ακίνητο, εμβαδού 260 τ.μ., το οποίο εμφανίζεται με στοιχεία 500-501-503-…-510-511-500 στο σχετικό κτηματολογικό διάγραμμα. Η ακύρωση της κοινής υπουργικής απόφασης ζητείται ως προς το τελευταίο αυτό ακίνητο.
Επειδή, στο άρθρο 6 του Π.Δ 361/2001 «Κατανομή σε Τμήματα των υποθέσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας” (Α΄ 244) ορίζεται ότι «Στο Στ΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας υπάγονται τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που αφορούν διαφορές οι οποίες προκύπτουν από την εφαρμογή της νομοθεσίας για: α) …. β) τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις και τις επιτάξεις, ανεξάρτητα από το όργανο που τις κηρύσσει, με την επιφύλαξη των οριζομένων στο άρθρο 5 παρ. 1 περ. ε του παρόντος», στο δε άρθρο 5 παρ. 1 προβλέπεται ότι: «Στο Ε΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας υπάγονται τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που αφορούν διαφορές οι οποίες ανακύπτουν από την εφαρμογή της νομοθεσίας για: α) …. β) την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, των αρχαιοτήτων και αρχαιολογικών χώρων, των μνημείων, των διατηρητέων κτιρίων και των παραδοσιακών οικισμών, …. ε) τη χωροταξία, την πολεοδομία και τη δόμηση γενικά, στ) .… ». Με τις εκτιθέμενες κατωτέρω διατάξεις των άρθρων 18 και 19 του εκτελεστικού του Συντάγματος ν.3028/2002 (Α΄153), για την προστασία των Αρχαιοτήτων, οι οποίες ρυθμίζουν τα θέματα περιορισμών της ιδιοκτησίας για λόγους προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος και αποζημίωσης των θιγομένων ιδιοκτητών θεσπίζεται συνολική ρύθμιση, τόσο ως προς τις ουσιαστικές προϋποθέσεις, όσο και ως προς τη διαδικασία, που αναφέρεται, πλην άλλων, και στην πρόβλεψη εναλλακτικών δυνατοτήτων της Διοίκησης, ώστε τα επιβαλλόμενα μέτρα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς να εναρμονίζονται προς το δικαίωμα ιδιοκτησίας, μεταξύ δε των δυνατοτήτων αυτών περιλαμβάνεται και η αναγκαστική απαλλοτρίωση του βαρυνόμενου ακινήτου. Συνεπώς και οι διαφορές από πράξεις ή παραλείψεις της Διοικήσεως, που αφορούν αναγκαστική απαλλοτρίωση κατ’ εφαρμογή των διατάξεων αυτών, μη δυνάμενες να διαχωρισθούν από τις λοιπές διαφορές, οι οποίες απορρέουν από την εφαρμογή της παραπάνω συνολικής ρύθμισης που εντάσσεται στη νομοθεσία για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, υπάγονται στο Ε΄Τμήμα στο οποίο, επομένως, αρμοδίως εισάγεται και η κρινόμενη αίτηση (ΣτΕ 4151/2011 Ολ. και 3419/2011).
Επειδή, το επίδικο απολλοτριωθέν ακίνητο, εκτάσεως 260 τ.μ., φέρεται, κατά το από Ιουνίου 2005 κτηματολογικό διάγραμμα του Τμήματος Αποτυπώσεων και Κτηματολογίου του Υπουργείου Πολιτισμού, να ανήκει στον δεύτερο των αιτούντων Στυλιανό Κονδύλη. Οι αιτούντες, ωστόσο, ισχυρίζονται, προσκομίζοντας επικυρωμένα φωτοαντίγραφα των σχετικών εγγράφων, ότι στην κυριότητα καθενός περιήλθε ένα αυτοτελές και διαιρεμένο τμήμα του απαλλοτριωθέντος ακινήτου, δυνάμει της υπ’ αριθ.6.875/1969 δημόσιας διαθήκης του πατέρα τους Νικολάου Κονδύλη ενώπιον του συμβολαιογράφου Νάξου Π. Π. και των υπ’ αριθ.13.713/5.10.1995 και 6.413/21.2.1985 συμβολαιογραφικών πράξεων αποδοχής κληρονομίας, του συμβολαιογράφου Νάξου Στ. Β., οι οποίες μεταγράφηκαν στο οικείο βιβλίο του Γραφείου Μεταγραφών του Δήμου Νάξου. Με τα δεδομένα αυτά, η αίτηση ασκείται με έννομο συμφέρον από αμφοτέρους τους αιτούντες.
Επειδή, στο άρθρο 17 του Συντάγματος ορίζεται ότι: «1. Η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή δεν μπορούν ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος. 2. Κανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση …. ». Σύμφωνα δε με το άρθρο 24 του Συντάγματος, «1. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας …. 2. …. 6. Τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύοντα από το Κράτος. Νόμος θα ορίσει τα αναγκαία για την πραγματοποίηση της προστασίας αυτής περιοριστικά μέτρα της ιδιοκτησίας, καθώς και τον τρόπο και το είδος της αποζημίωσης των ιδιοκτητών». Περαιτέρω, ο Ν. 3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», ο οποίος, κατά τα διαλαμβανόμενα στη σκέψη 3, έχει εκδοθεί σε εκτέλεση της επιταγής της πραναφερθείσας διάταξης της παρ. 6 του άρθρου 24 του Συντάγματος, ορίζει, τα ακόλουθα: Στο άρθρο 1 («Αντικείμενο») : «1. Στην προστασία που παρέχεται με τις διατάξεις του παρόντος νόμου υπάγεται η πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας από τους αρχαιοτάτους χρόνους μέχρι σήμερα. Η προστασία αυτή έχει ως σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης χάριν της παρούσας και των μελλοντικών γενεών και την αναβάθμισης του πολιτιστικού περιβάλλοντος. 2. Η πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας αποτελείται από τα πολιτιστικά αγαθά που βρίσκονται εντός των ορίων της ελληνικής επικράτειας. …. », στο άρθρο 2 («Έννοια όρων»): «Για την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος νόμου: α) Ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου. β) Ως μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας και των οποίων επιβάλλεται η ειδικότερη προστασία βάσει των εξής διακρίσεων: αα) Ως αρχαία μνημεία ή αρχαία νοούνται όλα τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται έως και το 1830 …. ββ) …. γγ) Ως ακίνητα μνημεία νοούνται τα μνημεία που υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος και παραμένουν σε αυτό ή στον βυθό της θάλασσας ή στον πυθμένα λιμνών ή ποταμών, καθώς και τα μνημεία που βρίσκονται στο έδαφος ή στον βυθό της θάλασσας ή στον πυθμένα λιμνών ή ποταμών και δεν μπορούν να μετακινηθούν χωρίς βλάβη της αξίας τους ως μαρτυριών. Στα ακίνητα μνημεία συμπεριλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις, οι κατασκευές και τα διακοσμητικά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους, καθώς και το άμεσο περιβάλλον τους. δδ) …. γ) Ως αρχαιολογικοί χώροι νοούνται εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς, οι οποίες περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται αρχαία μνημεία ή αποτέλεσαν ή υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους έως και το 1830 μνημειακά, οικιστικά ή ταφικά σύνολα. Οι αρχαιολογικοί χώροι περιλαμβάνουν και το απαραίτητο ελεύθερο περιβάλλον που επιτρέπει στα σωζόμενα μνημεία να συντίθενται σε ιστορική, αισθητική και λειτουργική ενότητα. δ) …στ) Ως υπηρεσία νοείται η αρμόδια Κεντρική ή Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού ζ) Ως Συμβούλιο νοείται το κατά περίπτωση αρμόδιο γνωμοδοτικό συλλογικό όργανο, όπως αυτά ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 49 έως 51.», στο άρθρο 3 («Περιεχόμενο της προστασίας»): «1. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας συνίσταται κυρίως: α) στον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοιχείων της, β) στη διατήρηση και στην αποτροπής της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης της, γ) στην αποτροπή της παράνομης ανασκαφής, της κλοπής και της παράνομης εξαγωγής, δ) στη συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία αποκατάστασή της, ε) στη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στ) στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και ζ) στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά. 2. …. », στο άρθρο 6 («Διακρίσεις ακίνητων μνημείων – Χαρακτηρισμός»): «1. Στα ακίνητα μνημεία περιλαμβάνονται: α) τα αρχαία που χρονολογούνται έως και το 1830, β) …. 2. Ο χαρακτηρισμός ακινήτου μνημείου είναι δυνατόν να αφορά και κινητά που συνδέονται με ορισμένη χρήση του ακινήτου, τις χρήσεις που είναι σύμφωνες με τον χαρακτήρα του μνημείου, καθώς και τον περιβάλλοντα χώρο ή στοιχεία αυτού. 3. Για τη δυνατότητα μετακίνησης μνημείων της περίπτωσης γγ΄ του εδαφίου β΄ του άρθρου 2 και τη ιδιότητά τους ως ακινήτων αποφαίνεται ο Υπουργός Πολιτισμού ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου. 4. Τα αρχαία ακίνητα μνημεία προστατεύονται από τον νόμο χωρίς να απαιτείται η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής πράξης. …. 4. …. », στο άρθρο 7 («Κυριότητα σε ακίνητα μνημεία»): «1. Τα αρχαία ακίνητα μνημεία που χρονολογούνται έως και το 1453 ανήκουν στο Δημόσιο κατά κυριότητα και νομή και είναι πράγματα εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτα χρησικτησίας. 2. Τα ακίνητα αρχαία που αποκαλύφθηκαν ή αποκαλύπτονται κατά την εκτέλεση ανασκαφών ή άλλης αρχαιολογικής έρευνας ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, είναι εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτα χρησικτησίας. 3. Το δικαίωμα κυριότητας σε άλλα ακίνητα μνημεία μεταγενέστερα του 1453 ασκείται υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις του παρόντος νόμου. 4. … », στο άρθρο 18 («Απαλλοτριώσεις»): «1. Το Δημόσιο μπορεί να προβαίνει με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Πολιτισμού, ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, είτε στην ολική ή τη μερική απαλλοτρίωση είτε στην απευθείας εξαγορά μνημείου ή οποιουδήποτε ακινήτου μέσα στο οποίο υπάρχουν μνημεία, καθώς και παρακείμενων ακινήτων ή μνημείων, εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο για την προστασία των μνημείων. 2. Με όμοια απόφαση, που εκδίδεται με την ίδια διαδικασία, είναι δυνατή είτε η ολική ή μερική απαλλοτρίωση είτε η απευθείας εξαγορά ακινήτου, εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο για την προστασία αρχαιολογικών χώρων ή ιστορικών τόπων ή για τη διενέργεια ανασκαφών. …. 3. ….5. Κατά της απόφασης της παραγράφου 1 χωρεί ένσταση εντός τριάντα (30) ημερών από την κοινοποίησή της στον ενδιαφερόμενο, επί της οποίας αποφαίνεται ο Υπουργός Πολιτισμού, μετά από γνώμη του Συμβουλίου 6. Η εισήγηση της Υπηρεσίας για ολική μερική απαλλοτρίωση ή απευθείας εξαγορά ακινήτου περιλαμβάνει την αιτιολογημένη απόρριψη άλλων λύσεων προστασίας των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων ή ιστορικών τόπων, καθώς και τις βασικές κατευθύνσεις για τον τρόπο διατήρησης και ανάδειξής τους μέσα στο προς απαλλοτρίωση ακίνητο. 7. …. », στο άρθρο 19 («Αποζημίωση για τη στέρηση χρήσης ακινήτου»): «1. Για την προστασία μνημείων, αρχαιολογικών χώρων ή ιστορικών τόπων ή για τη διενέργεια ανασκαφών ο Υπουργός Πολιτισμού μπορεί να επιβάλλει προσωρινή ή οριστική στέρηση ή περιορισμό της χρήσης ακινήτου. 2. …. 3. Σε περίπτωση ουσιώδους οριστικού περιορισμού ή οριστικής στέρησης της κατά προορισμό χρήσης του όλου ακινήτου καταβάλλεται πλήρης αποζημίωση. Και στην περίπτωση αυτή λαμβάνεται υπόψη η ιδιότητα του ακινήτου ως μνημείου, εφόσον αυτή συντρέχει. 4. …. 5. Σε περίπτωση ουσιώδους οριστικού περιορισμού ή οριστικής στέρησης της κατά προορισμό χρήσης τμήματος του ακινήτου, που απαιτείται για την προστασία του μνημείου, η αποζημίωση καταβάλλεται για το τμήμα αυτό, μόνο εάν ο περιορισμός ή η στέρηση δεν επιφέρει ουσιώδη οριστικό περιορισμό ή οριστική στέρηση της κατά προορισμό χρήσης του όλου ακινήτου, οπότε καταβάλλεται η αποζημίωση που προβλέπεται στην παράγραφο 3. 6. …. 7. Σε περίπτωση κατά την οποία το ποσό που έχει ή προβλέπεται να καταβληθεί ως αποζημίωση λόγω στέρησης ή περιορισμού χρήσης ακινήτου, προσεγγίζει την αξία του ακινήτου τότε αυτό κηρύσσεται απαλλοτριωτέο. 8. …. » και στο άρθρο 50 («Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων»): 1. Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού συγκροτείται Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) …. 2. …. 4. Στην αρμοδιότητα του ΚΑΣ ανήκουν θέματα που αφορούν στην προστασία αρχαίων μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων που αποτέλεσαν τον χώρο εξαίρετων ιστορικών ή μυθικών γεγονότων έως το 1830. …. 5. …. Τα Κεντρικά Συμβούλια: α) …. γ) Γνωμοδοτούν για ζητήματα που σχετίζονται με: αα) …. εε) την αναγκαστική απαλλοτρίωση ή απευθείας αγορά ή ανταλλαγή ακινήτων χάριν της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, στ …. ».
Επειδή, στο άρθρο 45 παρ. 2 του Π.Δ. 18/1989 (Α΄ 8) ορίζεται ότι: «Η αίτηση ακυρώσεως είναι απαράδεκτη αν στρέφεται κατά εκτελεστής πράξης, κατά της οποίας προβλέπεται από τον νόμο ενδικοφανής προσφυγή, που ασκείται κατά νόμο μέσα σε ορισμένη προθεσμία ενώπιον του οργάνου που έχει εκδώσει την πράξη ή άλλου οργάνου και καθιστά δυνατή την επανεξέταση της υπόθεσης κατ΄ ουσίαν. Στην περίπτωση αυτή η αίτηση ακυρώσεως επιτρέπεται μόνο κατά της πράξης που εκδίδεται επί της προσφυγής». Όπως, εξάλλου, προκύπτει από την παρατεθείσα στην προηγούμενη σκέψη διάταξη της παρ. 5 του άρθρου 18 του Ν. 3028/2002, κατά της αποφάσεως της παρ. 1 του ίδιου άρθρου, με την οποία κηρύσσεται αναγκαστική απαλλοτρίωση μνημείου ή ακινήτου μέσα στο οποίο υπάρχουν μνημεία, χωρεί ένσταση εντός τριάντα ημερών από την κοινοποίησή της στον ενδιαφερόμενο, επί της οποίας αποφαίνεται ο Υπουργός Πολιτισμού, μετά από γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Κ.Α.Σ.). Από το συνδυασμό των διατάξεων αυτών συνάγεται ότι η ως άνω ένσταση, η οποία ασκείται εντός ορισμένης προθεσμίας και συνεπάγεται την, κατόπιν γνωμοδοτήσεως του αρμόδιου Συμβουλίου, επανεξέταση της υπόθεσης κατ΄ ουσίαν, έχει χαρακτήρα ενδικοφανούς προσφυγής, η προηγούμενη άσκηση της οποίας αποτελεί προϋπόθεση του παραδεκτού της αιτήσεως ακυρώσεως κατά της απόφασης με την οποία κηρύσσεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση. Στην προκείμενη περίπτωση δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, ούτε υποστηρίζεται, άλλωστε, από τους αιτούντες ότι ασκήθηκε κατά της προσβαλλόμενης πράξεως η ανωτέρω ενδικοφανής προσφυγή. Παρά το γεγονός, όμως, αυτό, η υπό κρίση αίτηση ασκείται παραδεκτώς, καθ΄όσον από τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει ότι η Διοίκηση γνωστοποίησε στους ενδιαφερομένους, όπως είχε υποχρέωση, είτε με την υποκείμενη στην προσφυγή, και ήδη προσβαλλόμενη, απόφασή της είτε με ιδιαίτερο έγγραφο, ότι κατά της απόφασης αυτής προβλέπεται από το νόμο η άσκηση της εν λόγω προσφυγής, η τιθέμενη προς άσκησή της προθεσμία και το όργανο ενώπιον του οποίου ασκείται η προσφυγή (πρβλ. ΣτΕ 2892/1993 Ολ., 113/2010 7μ., 2584/2008 κ.ά.). Είναι, συνεπώς, απορριπτέοι οι ισχυρισμοί περί απαραδέκτου της αιτήσεως λόγω μη προηγούμενης ασκήσεως της προβλεπόμενης ενδικοφανούς προσφυγής, οι οποίοι προβάλλονται με το υπ΄ αριθ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ΔΑΑΠ/Φ.120/59431/496/24.6.2008 έγγραφο των απόψεων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Επειδή, με τις παρατεθείσες, στη σκέψη 5, διατάξεις των παραγράφων 1 και 6 του άρθρου 24 του Συντάγματος καθιερώνεται αυξημένη προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, δηλαδή, των μνημείων και των λοιπών πολιτιστικών αγαθών που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν, λόγω της ιστορικής, της καλλιτεχνικής ή της επιστημονικής τους σημασίας, την εν γένει πολιτιστική κληρονομιά της χώρας (βλ. ΣτΕ 88/2011 Ολ., 3454/2004 Ολ., 3279/2003 κ.ά.). Η προστασία αυτή περιλαμβάνει αφενός μεν τη διατήρηση στο διηνεκές αναλλοίωτων των εν λόγω πολιτιστικών στοιχείων, καθώς και του αναγκαίου για την ανάδειξή τους περιβάλλοντος χώρου (βλ. ΣτΕ 1097/1987 Ολ., 669/2010 7μ κ.ά.), αφετέρου δε τη δυνατότητα επιβολής περιορισμών ή ιδιαίτερων μέτρων για την αποφυγή οποιασδήποτε βλάβης, αλλοιώσεως ή υποβαθμίσεως των μνημείων και του περιβάλλοντος αυτά χώρου (βλ. ΣτΕ 2231/2006 7μ., 2540, 982/2005, 3999/2004 κ.ά.). Κατά την έννοια των ίδιων διατάξεων, οι περιορισμοί αυτοί, ερειδόμενοι στο άρθρο 24 του Συντάγματος και συναπτόμενοι αμέσως προς την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, επιτρέπεται μεν να έχουν ευρύτερο περιεχόμενο από εκείνο των γενικών περιορισμών της ιδιοκτησίας που είναι ανεκτά, κατά το άρθρο 17 του Συντάγματος, δημιουργούν, ωστόσο, υποχρέωση αποζημιώσεως του θιγομένου ιδιοκτήτη κατά την παράγραφο 6 του άρθρου 24 του Συντάγματος, όταν συνεπάγονται ουσιώδη δέσμευση της ιδιοκτησίας του (βλ. ΣτΕ 2801/1991 Ολ., 669/2010 7μ., 3224/2009 7μ., 326/2009, 2513/2009, 1606/2007, 2231/2006 7μ., κ.ά.). Εξάλλου, από την παρατεθείσα, στην ίδια σκέψη, διάταξη του άρθρου 7 του ν. 3028/2002, κατά την οποία τα αρχαία ακίνητα μνημεία που χρονολογούνται έως και το έτος 1453, στα οποία περιλαμβάνεται, κατά το άρθρο 2 περ.β, υποπερ.γγ, του ίδιου νόμου και το άμεσο περιβάλλον τους, ανήκουν κατά κυριότητα και νομή στο Δημόσιο, συνάγεται ότι η ύπαρξη αρχαίου ακίνητου μνημείου της παραπάνω κατηγορίας σε έκταση που δεν ανήκει, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, στην ιδιοκτησία του Δημοσίου, έχει αναχθεί από το νόμο, σε αρμονία και προς τις διατάξεις των άρθρων 17 παρ. 2 και 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος, σε αυτοτελή λόγο δημόσιας ωφέλειας, κατά το άρθρο 18 παρ. 1 του ν. 3028/2002, η τεκμηριωμένη συνδρομή του οποίου καθιστά επιτακτική για την προστασία του μνημείου την περιέλευση στο Δημόσιο της κυριότητας της έκτασης στην οποία βρίσκεται το μνημείο του και εκείνης που αποτελεί το άμεσο περιβάλλον του, με απευθείας εξαγορά ή αναγκαστική απαλλοτρίωση, αφού, κατά την πρόδηλη έννοια του άρθρου 7 του ν. 3028/2002, το οποίο επιφυλάσσει υπέρ του Δημοσίου όχι μόνο την κυριότητα, αλλά και τη νομή του ακινήτου του αρχαίου μνημείου, απαγορεύεται οποιαδήποτε πράξη εκμεταλλεύσεως από τον ιδιοκτήτη της εν λόγω εκτάσεως ο προορισμός της οποίας έχει περιορισθεί πλέον από το νόμο μόνο στην, υπό την κυριότητα και νομή του Δημοσίου, προστασία και ανάδειξη του αρχαίου μνημείου. Εξάλλου, ως ακίνητα αρχαία μνημεία νοούνται, κατά το άρθρο 2 περ. β, υποπερ. γγ, του ν. 3028/2002, όχι μόνο τα μνημεία που υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος, αλλά και εκείνα που βρίσκονται στο έδαφος χωρίς να είναι σταθερά συνδεδεμένα με αυτό, δεν είναι, όμως, δυνατόν να μετακινηθούν από τη θέση στην οποία βρίσκονται χωρίς βλάβη της αξίας τους ως μαρτυριών. Κατά συνέπεια, εφόσον, τεκμηριώνεται αιτιολογημένα η ύπαρξη αρχαίου ακινήτου μνημείου προ του έτους 1453, καθίσταται, ενόψει των οριζομένων στο άρθρο 7 του ν. 3028/2002, αναγκαία κατά τα προαναφερόμενα απευθείας εξαγορά από το Δημόσιο ή η επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης υπέρ του Δημοσίου της απαιτούμενης για την προστασία του μνημείου έκτασης. Παρέλκει, επομένως, στις περιπτώσεις αυτές η εξέταση άλλων μέτρων προστασίας του μνημείου και η, κατά το άρθρο 18 παρ. 6 του νόμου αυτού, αιτιολογημένη απόρριψή τους.
Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτουν, ειδικότερα, τα εξής: Με την υπ’ αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/35445/2151/21.7.1997 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού (Β΄ 751) καθορίστηκε για λόγους προστασίας των αρχαιολογικών θέσεων στην περιοχή «Μέλανες» της Νήσου Νάξου ζώνη Α, απόλυτης προστασίας, στην οποία περιλαμβάνονται όπως προκύπτει από το συνδημοσιευθέν τοπογραφικό διάγραμμα, κλίμακος 1:5.000, και οι περιοχές των αρχαίων Λατομείων και του Ιερού των Πηγών της Νάξου και στην οποία σώζονται δύο ημίεργα αγάλματα Κούρων και λείψανα προϊστορικού οικισμού και αρχαίου λατομείου. Με την εν λόγω απόφαση απαγορεύθηκε στην περιοχή αυτή η δόμηση και η λατόμευση, επιτράπηκε όμως η αγροκαλλιέργεια, η βοσκή, η μελισσοκομία, η δενδροκαλλιέργεια και η επισκευή των υπαρχουσών μικρών γεωργικών αποθηκών, όπως επίσης η κατασκευή υδατοδεξαμενών και ξύλινου φυλακίου για την προστασία του αρχαιολογικού χώρου. Ακολούθως, μετά την υπ’ αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/546/4536/24.1.2002 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, με την οποία εγκρίθηκε η υποβληθείσα από την ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλαστικών Αρχαιοτήτων προκαταρκτική μελέτη συντήρησης και ανάδειξης του αρχαίου υδραγωγείου και του Ιερού των Πηγών στην περιοχή «Μέλανες» υπό τον όρο, μεταξύ άλλων, να εκπονηθεί και να υποβληθεί στο Κ.Α.Σ. προς έγκριση οριστική μελέτη για κάθε προτεινόμενη θέση επέμβασης, συμπεριλαμβανομένων των θέσεων Κρήνη-Πηγή, Αρχαϊκό Ιερό στο Φλεριό και Κούρος Μελάνων, εκπονήθηκε μελέτη από την αρχιτέκτονα μηχανικό Μαρία Μαγνήσαλη (έτος 2003-2004), από την οποία προκύπτουν, μεταξύ άλλων, τα εξής: Στην περιοχή Φλεριό Νάξου υπάρχει ένα σπουδαίο σύνολο αρχαιολογικών χώρων υπερτοπικής ακτινοβολίας. Η περιοχή ήταν γνωστή για τα αρχαία λατομεία μαρμάρου και τα ημιτελή αγάλματα Κούρων, τα οποία βρίσκονται στο έδαφος από την αρχαϊκή εποχή, ενώ η πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών απέδωσε, επιπλέον των ανωτέρω, ένα σπουδαίο αρχαίο ιερό (Ιερό των Πηγών), το οποίο σχετίζεται με τη λειτουργία των λατομείων, και απέδειξε ότι η περιοχή αποτελεί την αφετηρία του αρχαίου υδραγωγείου των Μελάνων-Χώρας. Δεδομένου δε ότι οι χώροι αυτοί, αν και βρίσκονται σε πολύ μικρή έκταση, ήταν αδιαμόρφωτοι, και αποκομμένοι μεταξύ τους, αντικείμενο της μελέτης αποτέλεσε «η διαμόρφωσή τους σε οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο με νοηματική και λειτουργική ενότητα τόσο μεταξύ τους, όσο και με το σύνολο του υδραγωγείου». Στην ίδια μελέτη διαλαμβάνεται, εξάλλου, ότι από τα πιο γνωστά μνημεία της περιοχής είναι ο λεγόμενος «Κούρος των Μελάνων» (Κούρος Α΄), ο οποίος αποτελεί ημιτελές γλυπτό των αρχαϊκών χρόνων και βρίσκεται εντός του απαλλοτριούμενου με την προσβαλλόμενη απόφαση ακινήτου. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν επιφανειακές εκδηλώσεις του μαρμάρου, που προβάλλουν ως κοίλες κυρίως επιφάνειες, φέρουσες ίχνη λατομικής δραστηριότητας (λιθουργικά εργαλεία κ.ά.) Το γλυπτό βρίσκεται σε μία στενή λωρίδα γης, «σχεδόν κρυμμένο και απομονωμένο από το περιβάλλον του, ώστε να προβάλλει στον επισκέπτη αναπάντεχα μέσα από τις ξερολιθιές και τα δέντρα». Το αίσθημα αυτό της «έκπληξης» καταγράφεται στα ιδιαίτερα στοιχεία που ελήφθησαν υπόψη από τη μελέτη, στην οποία αναφέρεται επίσης ότι στην ίδια περιοχή του Φλεριού της Νάξου και σε απόσταση 200 μέτρων από τον Κούρο των Μελάνων βρίσκεται το λεγόμενο Ιερό των Πηγών. Στην τοποθεσία, ειδικότερα, αυτή έχει αποκαλυφθεί, κατόπιν αρχαιολογικής έρευνας κατά τα έτη 1997 και 2003-2004, σύνολο αρχαιολογικών ευρημάτων, από τα οποία προκύπτει η ύπαρξη σημαντικού αρχαϊκού ιερού με αξιόλογα κτίσματα και άλλα ευρήματα (σωζόμενο θεμέλιο ναΐσκου, μαρμάρινη βάση αναθηματικού κίονα, αρχαίο αναλημματικό τείχισμα – περίβολος, μαρμάρινο κατώφλι εισόδου, ίχνη τοίχων, ίχνη ορθογωνίου κτιρίου με μνημειακό θύρωμα, πλήθος μαρμάρινων ευρημάτων, όπως τεμάχια μικρών αναθηματικών κιονίσκων, τεμάχια γλυπτών, μία ροοκρήνη με αποκομμένο χείλος, τεμάχια λιθοπλίνθων και ενός αναθηματικού κιονόκρανου), το οποίο σχετιζόταν με την περιοχή των αρχαίων λατομείων και τις παρακείμενες πηγές. Εξάλλου, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, στην ίδια περιοχή (Φλεριό) βρίσκεται η ρεματιά των κούρων, η οποία συνδέει τις θέσεις των κούρων και το Ιερό των Πηγών. Η αρχαιολογική αξία της περιοχής του ρέματος έγκειται, ειδικότερα, στο γεγονός ότι η κοίτη του αποτελούσε την οδό λιθαγωγίας των λατομείων, η δε σημασία της περιοχής είναι μεγάλη, διότι κατέχει κεντροβαρική θέση, ενοποιώντας τους τόπους που απαρτίζουν το σύνολο του Φλεριού (κούροι, Ιερό των Πηγών). Σύμφωνα με τη μελέτη, η επέμβαση στο χώρο αποσκοπεί στη βαθύτερη κατανόηση του φυσικού αναγλύφου και της γεωμορφολογίας της περιοχής σε σχέση με ένα τεχνικό έργο της αρχαιότητας που συνδιαλεγόταν άρρηκτρα με τα δεδομένα του τοπίου. Όσον αφορά ειδικότερα στην περιοχή του Κούρου των Μελάνων, ως κύριοι στόχοι της πρότασης που περιέχεται στη μελέτη αναφέρονται η άρση της εγκατάλειψης, η επισήμανση της σπουδαιότητας του μνημείου με επεμβάσεις ενταγμένες στο δίκτυο των αρχαιολογικών τόπων που σχετίζονται με το πρόγραμμα και η διατήρηση του υφιστάμενου άμεσου περιβάλλοντος του μνημείου και του στοιχείου της έκπληξης που υπάρχει στην πρόσβαση, στο δε προτεινόμενο πρόγραμμα εργασιών περιλαμβάνεται η οριοθέτηση του χώρου με τη διάλυση της υφιστάμενης ξερολιθιάς και την επανάκτησή της από τους ίδιους λίθους, με μεγαλύτερη προσοχή στη δομή και την κατασκευή της, καθώς και η κατασκευή ελαφριάς οριοθέτησης στο ΒΑ και ΝΑ όριο του κυρίως χώρου με χαμηλό τμήμα ξερολιθιάς και τυποποιημένα στοιχεία κιγκλιδώματος, ο καθαρισμός του μονοπατιού και μικρές επεμβάσεις, όπου είναι απαραίτητο, η σηματοδότηση του χώρου, η κατασκευή καθιστικών και η τοποθέτηση πληροφοριακής πινακίδας. Εξάλλου, από το από 7.3.2003 τεχνικό δελτίο του έργου «Συντήρηση και ανάδειξη αρχαίου υδραγωγείου Νάξου και Ιερού των πηγών στις Μέλανες», προκύπτει ότι στην περιοχή του Φλεριού της Νάξου υπάρχει εκτεταμένο αρχαίο λατομείο («λατομείο του Κούρου»), μέσα στο οποίο βρίσκονται το ιερό και οι πηγές. Το εκτεταμένο αυτό λατομείο, μαζί με τα δύο αγάλματα κούρων, που χρονολογούνται από τον 60 π.Χ. αιώνα και κείνται ημίεργα μέσα στο χώρο του αρχαίου λατομείου, μαζί με μη αποσπασμένα από το έδαφος αρχιτεκτονικά μέλη της ίδιας εποχής, είναι ήδη ένας παγκόσμια γνωστός για τη σπανιότητα και σπουδαιότητα του αρχαιολογικός χώρος, μοναδικό τεκμήριο για τη γέννηση της μνημειώδους ελληνικής πλαστικής και αρχιτεκτονικής, με συνεχή επίσκεψη (200, κατά μέσο όρο, επισκέπτες ημερησίως) κατά την περίοδο του θέρους. Η προτεινόμενη επέμβαση στην περιοχή αφορά επιλεγμένα τμήματα του συμπλέγματος λατομεία Φλεριού- πηγές στο Φλεριό – ιερό πηγών – υδραγωγείο – κρήνη κατάληξης στη Χώρα, τα οποία παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και στα οποία περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, και η περιοχή «Κούρου Μελάνων» του αρχαίου λατομείου με τα κατακείμενα δύο ημίεργα αγάλματα (ανάδειξη). Σύμφωνα, τέλος, με το ως άνω τεχνικό δελτίο, για την υλοποίηση του προγράμματος είναι απαραίτητη η απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών ή τμημάτων τους, εκτιμώμενης έκτασης 20.000 τ.μ., σε επιλεγμένες περιοχές ανάδειξης του συνόλου λατομείων – πηγών –ιερού πηγών και υδραγωγείου. Ειδικότερα, στο Φλεριό Μελάνων είχε ήδη απαλλοτριωθεί (αποφ. 1329/Φ127/1.8.1994 νομ. Κυκλάδων-Δ 874) υπέρ του Δημοσίου μικρή έκταση εντός της οποίας ευρίσκεται έτερος ημιτελής Κούρος [Κούρος Β (Ποταμιάς) κατά την ανωτέρω μελέτη της Μ. Μ. βλ. και έγγραφο ΥΠΠΟ/ΔΑΑΠ/Φ. 120/77019/715/3.10.2008 της Διεύθυνσης Απαλλοτριώσεων και Ακίνητης Περιουσίας του Υπουργείου Πολιτισμού προς το Συμβούλιο της Επικρατείας] και έχει δρομολογηθεί η διαδικασία απαλλοτρίωσης του Ιερού των Πηγών, κρίνεται, όμως, απαραίτητη για την ανάδειξη της «σημαντικότατης αυτής μνημειακής περιοχής» η απαλλοτρίωση και του επίδικου αγρού στον οποίο βρίσκεται ο έτερος κούρος, με το διάδρομο ανόδου ως αυτόν, καθώς και άλλα ίχνη των αρχαίων λατομείων, όπως και των αγρών εντός των οποίων βρίσκεται το ιερό των Πηγών. Επακολούθησε η υπ΄ αριθ. 36/22.7.2003 πράξη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Κ.Α.Σ.), με την οποία το όργανο αυτό γνωμοδότησε υπέρ της απευθείας εξαγοράς από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου σειράς ακινήτων, μεταξύ των οποίων και του επίδικου, εμβαδού 260 τ.μ., πλην λόγω αδυναμίας διαγνώσεως της παράγωγης κτήσεως του δικαιώματος κυριότητας από τα προβάλλοντα το εν λόγω δικαίωμα στο επίμαχο ακίνητο πρόσωπα (Μ. και Στ. Κ.), όπως προκύπτει από το υπ΄ αριθ. πρωτ. Οικ.1155/21.10.2003 έγγραφο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (δικαστικό γραφείο Σύρου) προς το Τμήμα Απαλλοτριώσεων, Απόκτησης Ακινήτων & Αποζημιώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού, το Κ.Α.Σ. επανήλθε με την υπ΄ αριθ. 47/30.11.2004 πράξη του (γνωμοδότηση), με την οποία αποφάσισε τη συμπλήρωση της υπ΄ αριθ. 36/22.7.2003 προηγούμενης γνωμοδοτήσεώς του, ώστε να καλύπτεται με αυτήν και η δυνατότητα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των επίμαχων ακινήτων. Εξάλλου, με την υπ’ αριθ. ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/1313/85/1.3.2005 απόφαση του Υφυπουργού Πολιτισμού εγκρίθηκε η προαναφερθείσα μελέτη της αρχιτέκτονος μηχανικού Μ. Μ. κατόπιν της υπ’ αριθ.6/8.2.2005 σχετικής σύμφωνης γνωμοδότησης του Κ.Α.Σ. Από τα πρακτικά συζήτησης του Κ.Α.Σ. (με τον ίδιο αριθμό) προκύπτει ότι στην περιοχή του Κούρου Α (επίδικο ακίνητο) δεν θα γίνουν αποψιλώσεις, ούτε διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου, προκειμένου να διατηρηθεί το στοιχείο της έκπληξης για τον επισκέπτη, επαναλαμβάνεται δε ότι ο Ιερό των Πηγών βρίσκεται σε μικρή απόσταση (200 μ.) από τον Κούρο των Μελάνων, ενώ ως προς το υδραγωγείο αναφέρεται ότι 50 μέτρα αυτού βρίσκονται στην περιοχή των Κούρων. Τέλος, στην έκθεση απόψεων της Διοικήσεως προς το Συμβούλιο της Επικρατείας που περιέχεται στο υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΔΑΑΠ/Φ.120/77019/715/3.10.2008 έγγραφο της Διευθύνσεως Απαλλοτριώσεων και Ακίνητης Περιουσίας του Υπουργείου Πολιτισμού, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, και τα εξής που αντιστοιχούν στα ανωτέρω στοιχεία του φακέλου: α) Το άγαλμα του Κούρου των Μελάνων, που βρίσκεται στις απαλλοτριούμενες ιδιοκτησίες των αιτούντων, δεν αποτελεί κινητό, αλλά ακίνητο αρχαίο μνημείο, διότι βρίσκεται στη θέση που κατέλαβε κατά τη δημιουργία του και αποτελεί μαζί με τη λατύπη της λιθαγωγίας κάτω από αυτό, τις λατομίες γύρω του και το βραχώδες εμπόδιο, που αποτέλεσε αίτιο του ατυχήματος και της εγκατάλειψής του, σπάνιο δείγμα κατασκευής και διακίνησης των αρχαίων γλυπτών έργων. β) Το ιερό, το υδραγωγείο και τα λατομεία ανήκουν στην ίδια εποχή και αποτελούν ενιαίο μνημειακό σύνολο, τμήματα του οποίου αποτελούν τα κατακείμενα εντός των αρχαίων λατομείων ημιτελή αγάλματα των κούρων. γ) Ο χαρακτήρας του αρχαιολογικού χώρου ως ενιαίου μνημειακού συνόλου αναγνωρίστηκε και με την Υπουργική Απόφαση του 1997 (ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/35445/ 2151/21.7.1997), με την οποία χαρακτηρίστηκε ο χώρος αυτός ως Ζώνη Α απόλυτης προστασίας. δ) Τμήμα του συνόλου αυτού αποτελεί και το ημίεργο άγαλμα κούρου εντός της ιδιοκτησίας των αιτούντων, η ανάδειξη του οποίου, μαζί με το σύνολο των υπόλοιπων μνημείων, μέσω της απαλλοτριώσεως των απολύτως αναγκαίων προς τούτο τμημάτων, κρίθηκε απαραίτητη για την ορθή κατανόηση του μνημείου και της λειτουργίας του χώρου του. ε) Τέλος, η προσβαλλόμενη αναγκαστική απαλλοτρίωση επιβλήθηκε, αντί της απευθείας εξαγοράς του κτήματος, λόγω των διαπιστωθεισών ασαφειών στους προσκομισθέντες από τους αιτούντες τίτλους ιδιοκτησίας.
Επειδή, με τα δεδομένα που προκύπτουν από τα στοιχεία του φακέλου, κατά τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, συνάγεται ότι το ως άνω μνημείο (Κούρος Μελάνων), για την προστασία και ανάδειξη του οποίου επιβλήθηκε η επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση στο ακίνητο των αιτούντων, χρονολογείται από τα αρχαϊκά χρόνια, δηλαδή προ του έτους 1453, παρά δε το γεγονός ότι δεν συνδέεται σταθερά με το έδαφος, αποτελεί, κατά την έννοια του νόμου, ακίνητο μνημείο, διότι δεν είναι δυνατή η μετακίνησή του, χωρίς αυτό να υποστεί βλάβη ως μαρτυρία, η οποία σχετίζεται με τη λατομική και ταυτόχρονα καλλιτεχνική δραστηριότητα που ελάμβανε χώρα στο αρχαίο λατομείο των Μελάνων της Νάξου. Με τα δεδομένα αυτά, σύμφωνα με τα εκτεθέντα στην σκέψη 7, για την προστασία του εν λόγω ακινήτου αρχαίου μνημείου επιβαλλόταν κατά νόμο η απόκτηση από το Δημόσιο της κυριότητας του χώρου στον οποίο βρίσκεται, καθώς και του απαραίτητου περιβάλλοντος χώρου και, ως εκ τούτου, νομίμως κηρύχθηκε με το σκοπό αυτόν η επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση, χωρίς να απαιτείται, κατά το άρθρο 18 παρ. 6 του ν. 3028/2002, ειδικά αιτιολογημένη απόρριψη άλλων λύσεων προστασίας του μνημείου. Συνεπώς, ο περί του αντιθέτου λόγος ακυρώσεως, ο οποίος προβάλλεται με το από 19.09.07 δικόγραφο προσθέτων λόγων, πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος.
Επειδή, με το αυτό, ως άνω, δικόγραφο προσθέτων λόγων προβάλλεται ότι κατά παράβαση του άρθρου 18 παρ. 6 του ν. 3028/2002, η προσβαλλόμενη πράξη εκδόθηκε χωρίς να καθορισθούν οι βασικές κατευθύνσεις για τον τρόπο διατήρησης, προστασίας και ανάδειξης του μνημείου. Ο λόγος, όμως, αυτός, είναι απορριπτέος προεχόντως ως στηριζόμενος σε εσφαλμένη εκδοχή, δεδομένου ότι στο υπ΄ αριθ. 36/22.7.2003 πρακτικό του Κ.Α.Σ., το οποίο τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε, κατά τα ανωτέρω εκτεθέντα, με το υπ΄ αριθ. 47/30.11.2004 όμοιο, γίνεται ειδική αναφορά τόσο στο έργο «Ανάδειξη του αρχαίου υδραγωγείου και του ιερού των Πηγών στις Μέλανες Νάξου», όσο και στην απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, με την οποία εγκρίθηκε η μνημονευθείσα μελέτη της Μ. Μ., από το εκτεθέν δε περιεχόμενο της τελευταίας αυτής μελέτης, του από 7.3.2003 τεχνικού δελτίου του ως άνω έργου, και των από 6/8.2.2005 πρακτικών συζήτησης του Κ.Α.Σ., προκύπτει επακριβής καθορισμός των βασικών κατευθύνσεων για τον τρόπο διατήρησης και ανάδειξης του μνημείο, οι οποίες συνίστανται κυρίως στην αναίρεση της εγκατάλειψης του μνημείου, στη διατήρηση του υφιστάμενου άμεσου περιβάλλοντός του και του στοιχείου της έκπληξης που χαρακτηρίζει την πρόσβαση σε αυτό, στην οριοθέτηση του χώρου κατά βάση με ανακατασκευή και επανάκτηση της υφιστάμενης ξερολιθιάς, στον καθαρισμό του υφιστάμενου μονοπατιού και στις αναγκαίες μικρές επεμβάσεις, όπως κατάλληλη σηματοδότηση του χώρου, κατασκευή καθιστικών και τοποθέτηση πληροφοριακής πινακίδας.
Επειδή, με το κύριο δικόγραφο της κρινομένης αιτήσεως προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη δεν αιτιολογείται νομίμως, επειδή η απαλλοτριούμενη έκταση δεν έχει καμία σχέση με το αρχαίο Υδραγωγείο της Νάξου και το Ιερό των Πηγών, η προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των οποίων αναφέρονται ως σκοπός της απαλλοτριώσεως, δεδομένου ότι τα εν λόγω ακίνητα δεν βρίσκονται σε τοπική συνάφεια με τα εν λόγω μνημεία, ο δε κούρος κείται στο αρχαίο λατομείο του νησιού. Επομένως, η επίδικη απαλλοτρίωση δεν τελεί, κατά τους ισχυρισμούς των αιτούντων, σε αιτιώδη συνάφεια με τον εξαγγελθέντα σκοπό της. Όπως, ωστόσο, προκύπτει από τα εκτιθέμενα σε προηγούμενη σκέψη, το αρχαίο μνημείο του Κούρου των Μελάνων αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου μνημειακού συνόλου, το οποίο έχει ήδη χαρακτηρισθεί ως αρχαιολογικός χώρος και έχει υπαχθεί, με τη μνημονευθείσα υπ΄αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/35445/2151/21.7.1997 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, σε καθεστώς απόλυτης προστασίας, περιλαμβάνονται δε σε αυτό το Ιερό των Πηγών, το αρχαίο λατομείο της περιοχής του Φλεριού, καθώς και το παρακείμενο αρχαίο Υδραγωγείο. Υπό τα δεδομένα αυτά, η προσβαλλόμενη απόφαση, κατά το μέρος που αφορά το ευρισκόμενο εντός του ανωτέρω μνημειακού χώρου ακίνητο των αιτούντων, αιτιολογείται πλήρως και επαρκώς ως προς τους λόγους και την ανάγκη να περιληφθεί και το ακίνητο αυτό στην επίδικη αναγκαστική απαλλοτρίωση, από το γεγονός δε ότι στο κείμενο της προσβαλλόμενης απόφασης αναφέρεται ότι η απαλλοτρίωση κηρύσσεται για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαίου Υδραγωγείου Νάξου και του Ιερού των Πηγών στην περιοχή «Μέλανες» της Νάξου, ουδόλως αναιρείται η νομιμότητα και επάρκεια της ως άνω αιτιολογίας, αφού το αρχαίο μνημείο που βρίσκεται στο εν λόγω ακίνητο εντάσσεται στο ανωτέρω μνημειακό σύνολο. Συνεπώς, ο εξεταζόμενος λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, στο μέτρο δε που με τον λόγο αυτόν αμφισβητείται ευθέως η ακυρωτικώς ανέλεγκτη αντίθετη ουσιαστική κρίση της Διοίκησης είναι απορριπτέος ως απαράδεκτος.
Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση προβάλλεται, περαιτέρω, ότι η προσβαλλόμενη απαλλοτρίωση επιβλήθηκε κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας, διότι το επιδιωκόμενο με αυτήν αποτέλεσμα μπορούσε να επιτευχθεί με ηπιότερα μέσα. Ειδικότερα, οι αιτούντες ισχυρίζονται ότι η απόλυτη στέρηση της ιδιοκτησίας τους αντίκειται στην ανωτέρω αρχή, δεδομένου ότι ο επίμαχος Κούρος προστατευόταν επαρκώς από την οικογένειά τους και, συγκεκριμένα, ο χώρος του αγάλματος ήταν ανοικτός καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους και προσβάσιμος στο κοινό χωρίς εισιτήριο ή άλλη οικονομική επιβάρυνση, εποπτευόταν δε από την ευρύτερη οικογένεια Κονδύλη, η οποία ουδέποτε αρνήθηκε να συμμορφωθεί προς τις εντολές και τις υποδείξεις της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Λαμβανομένου, όμως, υπόψη, ότι, κατά τα εκτιθέμενα στις σκέψεις 7 και 9, η προσβαλλόμενη πράξη, εφόσον συνέτρεξαν οι κατά νόμο προϋποθέσεις τεκμηρίωσης της ύπαρξης, εντός του απαλλοτριουμένου ακινήτου, αρχαίου ακινήτου μνημείου προ του έτους 1453, εκδόθηκε κατά δεσμία αρμοδιότητα και όχι κατά διακριτική ευχέρεια της Διοίκησης, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής ηπιότερων της απαλλοτρίωσης μέσων για να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός, ο ως άνω λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος ως αβάσιμος.
Επειδή, τέλος, με την υπό κρίση αίτηση προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη είναι μη νόμιμη διότι η Διοίκηση δεν ολοκλήρωσε τη διαδικασία απευθείας εξαγοράς του απαλλοτριωθέντος ακινήτου, παρά το γεγονός ότι οι αιτούντες είχαν προσκομίσει του σχετικούς τίτλους ιδιοκτησίας, με συνέπεια να παραβιαστούν: α) ουσιώδεις τύποι της διαδικασίας, β) η λογική χρονική ακολουθία των ενεργειών, και γ) οι αρχές της αμεροληψίας, της αντικειμενικότητας και της χρηστής διοικήσεως. Και ο λόγος, αυτός, όμως, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, αφού ούτε διατάξεις του άρθρου 18 του Ν. 3028/2002, ούτε οι προστατευτικές της ιδιοκτησίας διατάξεις του Συντάγματος υποχρεώνουν τη Διοίκηση να διερευνά και να εξαντλεί τη δυνατότητα στην εξαγοράς των υπό απαλλοτρίωση ακινήτων, αλλά της παρέχουν απλώς σχετική ευχέρεια (πρβλ. ΣτΕ 4021/1998 Ολ., 946/2009, 1410/2002, 3377/2001, 3315, 2183/1999 κ.ά.), και, πάντως, στη συγκεκριμένη περίπτωση κινήθηκε από τη Διοίκηση διαδικασία για την εξαγορά του επίμαχου ακινήτου, η οποία δεν ολοκληρώθηκε για συγκεκριμένους νομικούς λόγους που εκτίθενται στο έγγραφο Οικ.1155/21.10.3003 του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, το οποίο μνημονεύεται στη σκέψη 8.
Επειδή, υπό τα δεδομένα αυτά και μη προβαλλομένου άλλου λόγου ακυρώσεως, η υπό κρίση αίτηση είναι απορριπτέα στο σύνολό της.