ΣΤHΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΟΚΙΜΑΖΕΤΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Φεβρουάριος 2006)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου 2006
Κείμενα

Με τη θέσπιση του άρθρου 24 Συντ. εγκαινιάσθηκε μια μακρά σχετικά πορεία για τη διαμόρφωση του περιβαλλοντικού δικαίου στη χώρα μας. Η εν λόγω διάταξη έδωσε λαβή και λειτούργησε ως καταλύτης για την προώθηση νόμων και κανονιστικών πράξεων. Το περιβαλλοντικό δίκαιο εμπλουτίστηκε σημαντικά με κοινοτικούς κανόνες που διείσδυαν, θα έλεγε κανείς με ορμή, στην έννομη τάξη μας. Τέλος, διεθνείς συμβάσεις, με ευρεία ή περιορισμένη εμβέλεια, ενίσχυσαν, και αυτές με τη σειρά τους, την προστασία του περιβάλλοντος.

Παρά τις καθυστερήσεις, τις ελλείψεις και τις αντιφάσεις η χώρα μας απέκτησε έτσι από τρεις παράλληλες ροές -την εθνική νομοθεσία, την κοινοτική νομοθεσία και διεθνείς συμβάσεις- ένα, σε γενικές γραμμές, ικανοποιητικό σώμα περιβαλλοντικών κανόνων. Η εφαρμογή τους στην πράξη παρουσίαζε όμως και εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα και εκρηκτικά ελλείμματα. Η εμπειρική παρατήρηση αποκαλύπτει, χωρίς δυσκολίες, ότι η προστασία του περιβάλλοντος πάσχει όχι τόσο γιατί μας λείπουν επαρκείς κανόνες. Πάσχει γιατί εφαρμόζονται πλημμελώς ή αθετούνται. Είναι λοιπόν προφανές ότι ως πρόβλημα προέχει η εφαρμογή των περιβαλλοντικών κανόνων.

Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, οι μηχανισμοί που προβλέπονται για την τήρηση της περιβαλλοντικής νομιμότητας αποδεικνύονται συχνά ατελέσφοροι. Η ενλόγω διαπίστωση αυτή μπορεί να παρουσιαστεί με ανάγλυφο τρόπο στα παραδείγματα που μας προσφέρει η νομολογία του Συμβουλίου Επικρατείας. Το Δικαστήριο διαμόρφωσε με την πάροδο του χρόνου, ερμηνεύοντας ιδίως το άρθρο 24 του Συντάγματος, μια δέσμη αρχών και κανόνων που είναι πρόσφορη για την αντιμετώπιση σχεδόν κάθε προβλήματος. Παρ’ όλα αυτά, δεν κατέστη δυνατόν να ελέγξουμε και να ανακόψουμε τη μεγάλη φθορά που υφίσταται το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον.

Διαφορετικά παρουσιάζεται το πρόβλημα με τους άλλους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Η συμβολή τους στην προστασία του περιβάλλοντος είναι, αν εξαιρέσουμε το Συνήγορο του Πολίτη, πολύ περιορισμένη. Αρκεί να αναρωτηθούμε τί προσέφεραν ως τώρα η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και το Σώμα Επιθεωρητών-Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης αλλά και η Βουλή με τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Η συγκομιδή είναι, με ορισμένες διαφοροποιήσεις που δεν αλλάζουν πάντως την εικόνα, απογοητευτική.

Είναι εύλογο λοιπόν να στρέψουμε περισσότερο την προσοχή μας στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών κανόνων σε όλα τα επίπεδα, προπάντων δε στη Διοίκηση. Γι’ αυτό ακριβώς είναι εξαιρετικά ευπρόσδεκτη η πρωτοβουλία που ανέλαβε πέρσι το WWF Ελλάς, να εκπονηθεί μια έκθεση για την κατάσταση του περιβάλλοντος στη χώρα μας με γνώμονα την εφαρμογή των κανόνων που διέπουν την προστασία του (βλ.σχετικά το δικτυακό τόπο του: www.wwf.gr).

Προέκτασή της αποτελεί η Διημερίδα που διοργάνωσαν το WWF Ελλάς και η Εταιρία Νόμος+Φύση στις 2 και 3 Φεβρουαρίου 2006 με θέμα «Η κοινωνία των πολιτών και η εφαρμογή του περιβαλλοντικού δικαίου». Το μήνυμα που προσπάθησαν να προβάλλουν είναι σαφές. Η Κοινωνία των Πολιτών πρέπει να ενεργοποιηθεί προς αυτή την κατεύθυνση, επιστρατεύοντας όλα τα προσφερόμενα μέσα, και να σφυρηλατηθεί μια νέα, ωριμότερη, συνείδηση στην κοινωνία για την προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι καιρός να εγκαταλείψουμε τις ψευδαισθήσεις και να κοιτάξουμε κατάματα την πραγματικότητα. Η κρατική εξουσία σε όλες τις μορφές της δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη. Τις δυνατότητές της τις δοκιμάσαμε στην πράξη και τις γνωρίζουμε καλά. Πρέπει, με άλλα λόγια, να την πιέσουμε και να την πείσουμε, με τις πρωτοβουλίες και τους αγώνες μας, να ενστερνιστεί ένα σύγχρονο οικολογικό λόγο και μια δημιουργική οικολογική πράξη.