ΠΕ ΣΤΕ 161/2023 [Τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου της Δ.Ε. Καλυβίων Θορικού του Δήμου Σαρωνικού στην περιοχή Β΄ κατοικίας “Παραλία”]
– Δημοσιεύθηκε από το Ε΄ Τμήμα του ΣτΕ το Πρακτικό Επεξεργασίας «Τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου της Δημοτικής Ενότητας Καλυβίων Θορικού του Δήμου Σαρωνικού (ν. Αττικής), στα Ο.Τ. 319 και Κ.Χ. 316Α, στην περιοχή Β΄ κατοικίας “Παραλία”, με άρση απαλλοτρίωσης, επιβολή προκηπίου και καθορισμό χρήσεων γης, όρων και περιορισμών δόμησης».
Βασικές σκέψεις
- Με το υπό επεξεργασία σχέδιο προεδρικού διατάγματος επιχειρείται η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής β΄ κατοικίας με την ονομασία “Παραλία” της Δημοτικής Ενότητας Καλυβίων του Δήμου Σαρωνικού Ν. Αττικής [π.δ. από14.9.1995 “Έγκριση πολεοδομικής μελέτης τμήματος της περιοχής δεύτερης κατοικίας ‘Παραλίας’ του Δήμου Καλυβίων Θορικού και του Δήμου Κρωπίας (Ν. Αττικής)” (Δ΄ 723/1995)], με άρση απαλλοτρίωσης σε τμήμα του Ο.Τ. 319 και του Κ.Χ. 316Α εμβαδού 280,08 τ.μ., επιβολή προκηπίου και καθορισμό χρήσεων γης, όρων και περιορισμών δόμησης. Η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου επιχειρείται σε συμμόρφωση προς την Α5589/2018 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, κατόπιν δε και της από 21.3.2023 (Πρ. 1/Θέμα 5ο) γνωμοδότησης του ΣΥΠΟΘΑ Α΄ Π.Ε. Ανατολικής Αττικής.
- Κατά τα παγίως κριθέντα, η υπαγωγή έκτασης στην προστατευτική των δασών νομοθεσία, αποκλείει, καταρχήν, την ένταξή της στο σχέδιο πόλης (ΣτΕ 1544/2017 σκ. 9). Για τις δασικού χαρακτήρα εκτάσεις, η δυνατότητα αυτή παρέχεται μόνον κατ’ εξαίρεση και υπό τον όρο της διατήρησής τους ως χώρων κοινόχρηστου πράσινου, δηλαδή ως δασικών θυλάκων, μη επιτρεπομένου στην περίπτωση αυτή του αποχαρακτηρισμού τους για τη δημιουργία οικοδομήσιμου χώρου (βλ. ήδη άρθρο 91 παρ. 1 του ν. 4759/2020, Α΄ 245). Ειδικότερα, όπως έχει κριθεί, οι εντασσόμενοι στο σχέδιο δασικοί θύλακες διατηρούν υποχρεωτικώς αναλλοίωτο τον δασικό τους χαρακτήρα, απαγορεύεται δε ως προς αυτούς κάθε άλλη χρήση πλην της κατά προορισμό χρήσης των δασών, καθώς και κάθε επέμβαση, ακόμη και αυτή που θα επέβαλλε η κατασκευή έργων κοινωφελούς ή κοινόχρηστου χαρακτήρα. Τούτο δε σε αντίθεση με τους κοινούς κοινόχρηστους χώρους, τους οποίους η Διοίκηση μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να μετακινεί ή να αναδιατάσσει με την τροποποίηση του οικείου ρυμοτομικού σχεδίου, στους χώρους δε αυτούς είναι, καταρχήν, επιτρεπτή η διενέργεια διαμορφώσεων ή κατασκευών ορισμένου χαρακτήρα (ΣτΕ 1980/2017 επταμ. σκ. 9, βλ. επίσης ΠΕ 255/2017, Πρακτικό Τριμελούς Συμβουλίου Συμμόρφωσης ΣτΕ 17/2023). Εφόσον, εξάλλου, η Διοίκηση πεπλανημένως έχει εκλάβει ορισμένη έκταση ως δασική και έχει προβεί στην πολεοδόμησή της ως δασικού θύλακα κατά τον προαναφερόμενο κανόνα, με συνέπεια η έκταση αυτή, αν και εντός σχεδίου, να υπόκειται στη δασική νομοθεσία, η αποσύνδεση της έκτασης από τη νομοθεσία αυτή, η οποία συνιστά προϋπόθεση για να καταστεί δομήσιμη, οφείλει να διενεργείται κατά την ίδια τη δασική νομοθεσία, είτε με την έκδοση πράξης χαρακτηρισμού του άρθρου 14 του ν. 998/1979, εφόσον αυτή είναι νομικώς δυνατή, είτε με την αναγκαία τροποποίηση του δασικού χάρτη, εφόσον η έκταση εμφαίνεται σε αυτόν ως δασική (πρβλ. ΠΕ 31/2019 πενταμ. παρ. 2), τούτο δε βάσει όλως ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας (ορθοφωτοχάρτες, φωτοερμηνείες αεροφωτογραφιών ΓΥΣ κ.λπ.), από την οποία να προκύπτει ο μη δασικός χαρακτήρας της, αλλά και οι λόγοι για τους οποίους είχε αρχικώς θεωρηθεί ως δασική. Δεν αρκούν, πάντως, για τον σκοπό αυτό, απλά έγγραφα της δασικής υπηρεσίας, που δεν υπόκεινται σε καμία διατύπωση δημοσιότητας και εκδίδονται κατόπιν αιτήματος του φερόμενου ιδιοκτήτη, ο οποίος επιδιώκει την απαλλαγή της έκτασης από τους περιορισμούς της δασικής νομοθεσίας, προκειμένου να προβεί στην ανοικοδόμησή της. Στην όλως εξαιρετική, τέλος, περίπτωση, κατά την οποία η πράξη πολεοδόμησης, το κύρος της οποίας δεν ελέγχεται παρεμπιπτόντως, έχει περιλάβει πλείονες δασικούς θύλακες, οι οποίοι, μάλιστα, φέρονται ως ιδιωτικοί παρά το τεκμήριο ιδιοκτησίας του Δημοσίου επί δασικών εκτάσεων, ο αποχαρακτηρισμός όσων από αυτούς πεπλανημένως θεωρήθηκε ότι φέρουν δασικό χαρακτήρα, δεν επιτρέπεται να γίνεται με την ευκαιρία μεμονωμένων αιτήσεων των ενδιαφερομένων ιδιωτών, αλλά οφείλει να πραγματοποιηθεί με πρωτοβουλία της Διοίκησης και να αφορά ολόκληρη την πολεοδομηθείσα έκταση, πρέπει δε, στην περίπτωση αυτή, να επιχειρηθεί με προεδρικό διάταγμα τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής, για την οποία πρόκειται. Τα παραπάνω ισχύουν ακόμη και στην περίπτωση που μεμονωμένοι ιδιοκτήτες έχουν επιτύχει την έκδοση απόφασης περί άρσης της απαλλοτρίωσης στο ακίνητο φερομένης ιδιοκτησίας τους, βάσει της οποίας επιδιώκουν τον αποχαρακτηρισμό του ακινήτου τους από χώρο κοινόχρηστου πράσινου σε οικοδομήσιμο, δεδομένου ότι, κατά τα παγίως γενόμενα δεκτά (βλ. ΠΕ 117/2023, 169/2022 171/2021 κ.ά.), η υποχρέωση της Διοίκησης για συμμόρφωση προς δικαστικές αποφάσεις που επιβάλλουν την άρση της απαλλοτρίωσης, δεν συνεπάγεται αντίστοιχη υποχρέωσή της να καταστήσει την έκταση, για την οποία πρόκειται, οικοδομήσιμη, εφόσον, μάλιστα, τούτο δεν επιτρέπεται μεταξύ άλλων, από τη δασική νομοθεσία. Η αρμοδιότητα, τέλος, των δασικών αρχών, όταν επιλαμβάνονται τέτοιων αιτημάτων ενδιαφερομένων ιδιωτών, εξαντλείται στη διακρίβωση του δασικού ή μη χαρακτήρα της έκτασης, για την οποία πρόκειται, και, αντίθετα με τις πολεοδομικές υπηρεσίες, δεν εκτείνεται επί ζητημάτων οικονομικής δυνατότητας του οικείου Δήμου να αποζημιώσει τους φερόμενους ιδιοκτήτες, δηλαδή σε πολεοδομική προϋπόθεση επανεπιβολής της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης.
- Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου και ιδίως από την 318583/16.3.2023 εισήγηση της Διεύθυνσης Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Αττικής προς το ΣΥΠΟΘΑ Α΄ Π.Ε. Ανατολικής Αττικής, στο υπό τροποποίηση από 14.9.1995 π.δ. περί εγκρίσεως της πολεοδομικής μελέτης τμήματος της περιοχής β΄ κατοικίας “Παραλίας” Καλυβίων Θορικού, το Κ.Χ. 316Α καθορίζεται ως κοινόχρηστος χώρος, το δε επίμαχο ακίνητο, όπως αποτυπώνεται στο από Ιανουαρίου 2021 τοπογραφικό διάγραμμα του τοπογράφου μηχανικού Σ.Κ., εμπίπτει εν μέρει στον εγκεκριμένο πεζόδρομο μεταξύ των Κ.Χ. 316Α και 319 και εν μέρει εντός του κοινόχρηστου χώρου του Κ.Χ. 316Α του οικείου ρυμοτομικού σχεδίου. Σύμφωνα με το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) της περιοχής [ΥΑ 17808/633/4.3.1987 (Δ΄ 220/1987 και Δ΄ 1117/1996)], το εν λόγω ακίνητο εμπίπτει στη Δ΄ Ζώνη παραθεριστικής κατοικίας της ΖΟΕ Λαυρεωτικής [άρθρο 2ΣΤ του από 17.2.1998 π.δ. “Καθορισμός χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προ του έτους 1923 περιοχή της χερσονήσου Λαυρεωτικής Ν. Αττικής” (Δ΄ 125/1998)]. Εξάλλου, το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών, με την Α5589/2018 απόφασή του, ακύρωσε την άρνηση της Διοίκησης, που εκδηλώθηκε με την 6507/Τ6-649/5.7.2010 αρνητική απάντηση του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Χωροταξίας-Πολεοδομίας Νοτίου Τομέα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ανατολικής Αττικής επί των από 20.5.2010 αιτήσεων των ενδιαφερομένων, να άρει την επιβληθείσα, με το από 14.9.1995 π.δ., απαλλοτρίωση επί του επίμαχου ακινήτου και ανέπεμψε την υπόθεση στη Διοίκηση προκειμένου να εξεταστεί περαιτέρω, μεταξύ άλλων, “… εάν το ακίνητο, καθιστάμενο ύστερα από την εν λόγω ακύρωση πολεοδομικώς αρρύθμιστο, πρέπει να χαρακτηριστεί οικοδομήσιμο ή εάν, αντιθέτως, συντρέχουν λόγοι που καθιστούν τη δόμησή του ανεπίτρεπτη (όπως στην περίπτωση που έχει δασικό χαρακτήρα) ή εάν, τέλος, συντρέχουν άλλοι λόγοι που κωλύουν την ένταξη του ακινήτου αυτού σε πολεοδομικό σχεδιασμό, οπότε το εν λόγω ακίνητο πρέπει να παραμείνει εκτός πολεοδομικής μελέτης”. Κατόπιν της ως άνω δικαστικής απόφασης, οι προσφεύγοντες υπέβαλαν την από 4.2.2021 αίτηση προς τον οικείο Δήμο, συνοδευόμενη από σχετικά στοιχεία, για την τροποποίηση του οικείου ρυμοτομικού σχεδίου. Στον φάκελο της τροποποίησης περιελήφθη, μεταξύ άλλων, και το 101104/2615/9.12.2020 έγγραφο του Δασαρχείου Λαυρίου με θέμα “Άρση ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης σε ακίνητο χαρακτηρισμένο ως κοινόχρηστος χώρος (Κ.Χ. 316Α) του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής β΄ κατοικίας ‘Παραλία’ της Δ.Ε. Καλυβίων Θορικού του Δήμου Σαρωνικού Αττικής (υπόθεση Κ.)”, το οποίο εκδόθηκε επί της από 17.9.2020 σχετικής αιτήσεως των ενδιαφερομένων. Στο έγγραφο αυτό αναφέρονται ως προς την επίμαχη έκταση, μεταξύ άλλων, τα εξής: “Η έκταση εμβαδού 281,51 τ.μ., όπως αυτή απεικονίζεται στο από τον Ιούνιο του 2020 συνημμένο τοπογραφικό διάγραμμα του τοπογράφου μηχανικού Σ.Κ., κλίμακας 1:500 και στο ενσωματωμένο απόσπασμα πινακίδας Γ.Υ.Σ. 6466/8. με συντεταγμένες κορυφών βασιζόμενες στο Εθνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς ΕΓΣΑ ’87, εμπίπτει εντός του Κ.Δ. 316 (Δ΄ 723/1995). Από τη συνολική έκταση των 281,51 τ., επιμέρους τμήμα εμπίπτει εντός έκτασης με κίτρινο χρωματισμό και το υπόλοιπο εντός έκτασης με κόκκινο χρωματισμό, όπως αποτυπώνεται στο συνημμένο απόσπασμα επί πινακίδας Γ.Υ.Σ. 6466/8 κλίμακας 1:500, που συνοδεύει την ΔΥ/27.11.2020 αναφορά αρμόδιου υπαλλήλου. Σύμφωνα με το 1421/ 19.5.1987 έγγραφο του Δασαρχείου Λαυρίου εκφράστηκαν απόψεις για τις υπό ένταξη περιοχές στο σχέδιο πόλης. Στην πινακίδα Γ.Υ.Σ. 6466/8 κλίμακας 1:500 που συνόδευε το προαναφερόμενο έγγραφο, μεταξύ άλλων εκτάσεων, τμήμα που απεικονιζόταν με κόκκινο χρώμα χωρίς να αναφέρεται το εμβαδόν της, προτάθηκε να μην ενταχθεί στο ρυμοτομικό σχέδιο. Συμπληρωματικά με το 320/27.2.1991 έγγραφο του Δασαρχείου Λαυρίου σχετικά με την επανεξέταση χαρακτήρα εκτάσεων, στην παρ. 1 αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι οι χάρτες που επισυνάπτονται στο 1421/19.5.1987 αντιγράφηκαν από αυτούς του 14ου Συνεργείου Κτηματογράφησης και λόγω φόρτου εργασίας, όπως αναφέρεται, δεν ελέγχθησαν οι δασικές και μη δασικές εκτάσεις. Ύστερα από αιτήματα πολιτών για επανεξέταση τμημάτων των εκτάσεων που απεικονίζονταν ως δασικές, διαπιστώθηκε ότι εσφαλμένα κάποιες χαρακτηρίστηκαν ως δασικές και προτάθηκε στη συνέχεια να ενταχθούν στο σχέδιο πόλης ως μη δασικές εκτάσεις. Η έκταση για την οποία αιτήθηκε τον χαρακτηρισμό της η κ. Κ. με την από 17.9.2020 αίτησή της, εμπίπτει, όπως προαναφέρθηκε, μερικώς, σε ευρύτερη επιφάνεια που στο απόσπασμα Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6466/8 που συνοδεύει το 1421/19.5.1987 έγγραφο του Δασαρχείου Λαυρίου απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα. Στο προαναφερθέν έγγραφο δεν αναφέρεται εμβαδόν αλλά ύστερα από ψηφιακή εμβαδομέτρηση της επιφάνειας, διαπιστώθηκε ότι η έκταση αυτή που σημειώνεται με κόκκινο χρωματισμό έχει εμβαδόν 2,630 στρ. Με βάση την ΔΥ/27.11.2020 αναφορά αρμόδιου υπαλλήλου προκύπτει ότι η εξεταζόμενη έκταση εμβαδού 281,51 τ.μ. ήταν μη δασικής μορφής στις Α/Φ ετών 1937, 1945, 1960, 1962, 1967, 1973, 1980 και 1992 και μέχρι το 2007, εσφαλμένα δε περιελήφθη σε ευρύτερη έκταση εμβαδού 2,630 στρ. αντί σε αυτές με κίτρινο χρωματισμό (μη δασικές εκτάσεις) γιατί ανέκαθεν είχε μη δασική μορφή και την ίδια μορφή έχει και σήμερα. Περιβάλλεται επίσης από μη δασικής μορφής εκτάσεις που δεν προσδίδουν στην επιφάνεια αυτή κανένα κριτήριο ώστε να μπορεί να χαρακτηριστεί ως δασική.” Κατόπιν του εγγράφου αυτού και αφού διαπιστώθηκε ότι δεν συντρέχουν σωρευτικά οι νόμιμες προϋποθέσεις για την επανεπιβολή της απαλλοτρίωσης κατά το άρθρο 88 παρ. 3 του ν. 4759/2020, λόγω της μη επίκλησης, από τον οικείο Δήμο, σοβαρών πολεοδομικών λόγων για τη διατήρηση του ακινήτου ως κοινόχρηστου χώρου, ούτε και της οικονομικής δυνατότητας για την άμεση καταβολή της προσήκουσας αποζημίωσης στους δικαιούχους, προτάθηκε από τη Διοίκηση η ένταξη του επίμαχου ακινήτου σε οικοδομικό τετράγωνο ως οικοδομήσιμου χώρου, υπό τους όρους που διαλαμβάνονται στο υπό επεξεργασία σχέδιο προεδρικού διατάγματος.
- Όπως προκύπτει από το προαναφερόμενο έγγραφο του Δασαρχείου Λαυρίου, στην επίμαχη περιοχή της πολεοδομικής μελέτης β΄ κατοικίας “Παραλία” του πρώην Δήμου Καλυβίων Θορικού (ήδη Δήμου Σαρωνικού) και του Δήμου Κρωπίας (από 14.9.1995 π.δ.), υφίσταντο διάσπαρτες δασικές εκτάσεις, οι οποίες αρχικώς εξαιρέθηκαν από την εν λόγω πολεοδομική μελέτη. Μεταξύ των εκτάσεων αυτών περιλαμβανόταν μεν και η επίμαχη έκταση των 280,08 τ.μ., ενόψει, όμως, και του μη επανελέγχου των δασικών εκτάσεων το έτος 1991, λόγω φόρτου εργασίας, όπως ομολογείται από το Δασαρχείο Λαυρίου, η έκταση αυτή εντάχθηκε στο σχέδιο ως κοινόχρηστος χώρος. Με την Α5589/2018 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, η οποία εκδόθηκε επί προσφυγής των φερόμενων ως ιδιοκτητών της έκτασης, κρίθηκε ότι ο ως άνω χαρακτηρισμός του επίμαχου ακινήτου ως κοινόχρηστου χώρου με το από 14.9.1995 π.δ., συνιστούσε για τους θιγόμενους ιδιοκτήτες απαλλοτρίωση, η οποία όφειλε να αρθεί λόγω της διατήρησής της για χρονικό διάστημα που υπερβαίνει το εύλογο χωρίς να συντελεστεί με την καταβολή προσήκουσας αποζημίωσης. Ενόψει των περαιτέρω διαταχθέντων με την ως άνω δικαστική απόφαση, περί ειδικότερης εξετάσεως από τη Διοίκηση της συνδρομής λόγων που καθιστούν ενδεχομένως ανεπίτρεπτο τον χαρακτηρισμό της έκτασης ως οικοδομήσιμης, όπως ιδίως του δασικού χαρακτήρα αυτής, οι ενδιαφερόμενοι υπέβαλαν αίτημα στο Δασαρχείο Λαυρίου για την επανεξέταση της υπόθεσής τους. Το Δασαρχείο Λαυρίου, επικαλούμενο σφάλμα σχετικά με την αρχική συμπερίληψη της έκτασης στους δασικούς θύλακες της περιοχής, καθώς και διάφορα τεχνικά στοιχεία, όπως αεροφωτογραφίες των ετών 1937-2007, διατύπωσε κρίση περί του μη δασικού χαρακτήρα της έκτασης, ενόψει δε της κρίσης αυτής και με την αντίληψη ότι με τον τρόπο αυτό εκπληρώνει την υποχρέωση συμμόρφωσής της προς τη δικαστική απόφαση που ήρε την επίμαχη απαλλοτρίωση, η Διοίκηση πρότεινε την ένταξη της έκτασης στο σχέδιο ως οικοδομήσιμου χώρου.
- Εν προκειμένω, όπως βεβαιώνει το Δασαρχείο Λαυρίου, υφίστανται περισσότερα εκκρεμή αιτήματα αποχαρακτηρισμού δασικών θυλάκων στην περιοχή, τούτο δε προκύπτει και από την οικεία γνωμοδότηση του ΣΥΠΟΘΑ, στην οποία καταγράφονται σχετικές ενστάσεις δημοτών, αλλά είναι γνωστό στο Συμβούλιο της Επικρατείας και από άλλες υποθέσεις σχετικές με την επέκταση ή την τροποποίηση της πολεοδομικής μελέτης της επίμαχης περιοχής β’ κατοικίας “Παραλία” Καλυβίων Θορικού (ΠΕ 606/1998, 251/2008, 275/2008, 168/2009, 75/2011, ΣτΕ 1742/2012, ΠΕ 31/2019 5μ.). Ενόψει, όμως, των γενομένων δεκτών στην παρατήρηση 2, η Διοίκηση όφειλε να επανεξετάσει ενιαίως τους δασικούς θύλακες όλης της περιοχής, λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα συλλεχθέντα κατά την οικεία διαδικασία, ιδίως στο πλαίσιο της διαδικασίας κατάρτισης δασικών χαρτών, επί τη βάσει δε των δεδομένων αυτών να καθορίσει τις δασικές εκτάσεις, οι οποίες πρέπει είτε να παραμείνουν εκτός πολεοδομικού σχεδιασμού είτε να ενταχθούν στο σχέδιο ως κοινόχρηστοι χώροι με διατήρηση του δασικού τους χαρακτήρα. Ακολούθως, οφείλει να μεριμνήσει ώστε η πολεοδομική ρύθμιση όλης της περιοχής β’ κατοικίας της “Παραλίας” Καλυβίων Θορικού, με την οποία θα καθορίζονται περαιτέρω και οι κοινόχρηστοι χώροι, οι οποίοι, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, δεν αποτελούν δασικές εκτάσεις και επί των οποίων είναι νοητή η επιβολή και άρση απαλλοτρίωσης, να περιβληθεί ενιαίως τον τύπο του προεδρικού διατάγματος, το σχετικώς δε συντασσόμενο σχέδιο διατάγματος να υποβληθεί προς επεξεργασία στο Συμβούλιο της Επικρατείας (πρβλ. ΠΕ 75/2011 παρ. 10 in fine, ΠΕ 31/2019 πενταμ. παρ. 3).
Πρόεδρος: Χρ. Ντουχάνης
Εισηγητής: Θ. Ζιάμου
