ΣτΕ 1110/2023 [Παράνομες οι αποφάσεις για την ανάδειξη και προστασία του Πάρκου «Πεδίον του Άρεως»]
Περίληψη
– Η διαχειριστική μελέτη, η οποία εγκρίθηκε με την πρώτη προσβαλλόμενη πράξη, αφορά το «Πεδίον του Άρεως», κοινόχρηστο χώρο μεγάλης έκτασης (221.308 τ.μ.), ο οποίος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υπαίθριους χώρους του κέντρου των Αθηνών, είναι το δεύτερο σε έκταση πάρκο της περιοχής των Αθηνών, με σημαντική βλάστηση, και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υπερτοπικούς χώρους πρασίνου και άθλησης της πρωτεύουσας. Συνιστά αναπόσπαστο τμήμα μεγάλων ενοτήτων πρασίνου με συνεχόμενη και πυκνή βλάστηση, κυρίως στην περιοχή του κέντρου. Η ευρύτερη περιοχή του Πεδίου του Άρεως χαρακτηρίζεται ως οικιστική περιοχή με πολυώροφα κτήρια, καταστήματα αλλά και χώρους πρασίνου. Κατά τη διαχειριστική μελέτη, το Πεδίο του Άρεως παρουσιάζει εξαιρετικά μορφολογικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος με ιδιαίτερη σημασία και αναμφισβήτητη αισθητική αξία, μπορεί δε να καλύψει ποικιλία δραστηριοτήτων με υπερτοπική σημασία ως χοίρος ήπιας αναψυχής και περιπάτου. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των κατοίκων της ευρύτερης και όχι μόνο περιοχής. Διαμορφώθηκε ως Άλσος-Πάρκο το πρώτο ήμισυ του προηγούμενου αιώνα και έχει συνδεθεί με σημαντικά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα της εποχής. Ο αρχικός σχεδιασμός του είναι χαρακτηριστικός της τότε περιόδου και το κατατάσσει στα πάρκα περιπάτου. Εντός του χώρου που καταλαμβάνει υφίστανται νεώτερα μνημεία, διατηρητέα κτήρια και τοπόσημα, κλειστό θέατρο, ενώ λειτουργούν και ανοικτό θερινό θέατρο 2.000 θέσεων και χώροι συνάθροισης κοινού. Οι υφιστάμενες υποδομές και εγκαταστάσεις, οι οποίες θεωρούνται συμβατές, κατά τη διαχειριστική μελέτη, με τον δασικό κοινόχρηστο χαρακτήρα του πάρκου – άλσους, έχουν συνολικό εμβαδόν 10.840.38 τ.μ., επιτρέπονται δε νέα έργα (συνολικού εμβαδού 6.884,44 τ.μ.) ή αναπλάσεις, πέραν της συντήρησης και της ανακατασκευής των υφισταμένων υποδομών.
Ωστόσο, μολονότι το Πεδίο του Άρεως, βάσει των ως άνω ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, αποτελεί πάρκο με ιδιαίτερη περιβαλλοντική και ιστορική σημασία, ευρισκόμενο εντός ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένης περιοχής, η μελέτη διαχείρισης για την προστασία και ανάδειξή του, προβλέπουσα ειδικές χρήσεις γης σε πολλά από τα τμήματά του ούτε υποβλήθηκε σε περιβαλλοντικό προέλεγχο για την υποβολή σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση, ως σχέδιο ή πρόγραμμα, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 5 της Κ.Υ.Α. 107017/28.8.2006, ούτε, στη συνέχεια, υπήχθη σε διαδικασία προκαταρκτικού ελέγχου (screening), προκειμένου να υπαχθεί σε περιβαλλοντική αδειοδότηση ως προβλέπουσα έργο ανάπλασης σημαντικού άλσους, δηλαδή «έργου αστικής ανάπτυξης» κατά τις κρίσιμες περί περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων έργων ή δραστηριοτήτων διατάξεις (ν. 4014/2011 και τις κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου αυτού υπουργικές αποφάσεις). Η δε τήρηση της μνημονευόμενης στη σκέψη 24 διαδικασίας, στην προκειμένη περίπτωση, είναι επιβεβλημένη, αφενός διότι, με την πρώτη προσβαλλόμενη πράξη επιτρέπεται ως συμβατή με τον δασικό και κοινόχρηστο χαρακτήρα του πάρκου, η, ομοίως (βάσει των στοιχείων του φακέλου) μη υπαχθείσα σε περιβαλλοντική αδειοδότηση, λειτουργία ανοικτού – υπαίθριου θεάτρου 2.000 περίπου θέσεων, δηλαδή δραστηριότητα που συνεπάγεται σημαντικές οχλήσεις για τους περίοικους, και αφετέρου για τον λόγο ότι η δασική υπηρεσία εσφαλμένα υπέλαβε ότι ο χώρος του «Άλσους» στο Πεδίο του Άρεως, με την Π.Υ.Σ. 102/24.7.1971, επέχουσα θέση «ισχύοντος Ρυμοτομικού Σχεδίου», έχει μετατραπεί σε «χώρο δημοσίων θεαμάτων», αυτοτελή και ξεχωριστό από το υπόλοιπο Πεδίο του Άρεως, ως προς τις επιτρεπόμενες χρήσεις του. Και τούτο, διότι, όπως έχει κριθεί με την 2568/1981 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η 102/24.7.1971 Π.Υ.Σ., ανεχόμενη, κατ’ εξαίρεσιν, τη λειτουργία δημοσίων θεαμάτων εν ιός κοινοχρήστων εκτάσεων, ουδόλως μετέβαλε ή αναίρεσε τον κοινόχρηστο χαρακτήρα της έκτασης που καταλαμβάνει το Θέατρο «Άλσος» και ο περιβάλλων χώρος αυτού. Μολονότι δε η δραστηριότητα αυτή, όπως προαναφέρθηκε, αναπτύσσεται εντός κοινόχρηστου χώρου με δασικό χαρακτήρα, η Διεύθυνση Δασών Αθηνών, αρνούμενη να ασκήσει τη σχετική αρμοδιότητά της, δεν εξέτασε «ποια είναι τα δημόσια θεάματα και ποιες είναι οι επιτρεπτές εγκαταστάσεις εντός των χώρων δημοσίων θεαμάτων», θεωρώντας, εσφαλμένος, ότι «εκφεύγει του γνωστικού αντικειμένου και αρμοδιότητητάς της», όπως ρητώς ανέφερε στην εισήγησή της.
Με τα δεδομένα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Διοίκηση ουδέποτε ερεύνησε αν η εγκριθείσα μελέτη, με το συγκεκριμένο περιεχόμενο, έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, ούτε, κατά συνέπεια, την υπέβαλε σε διαβούλευση με το κοινό υπό τις ειδικές διατάξεις της οικείας περιβαλλοντικής νομοθεσίας, η δε δασική υπηρεσία εκτίμησε εσφαλμένως το πολεοδομικό καθεστώς που διέπει το Πεδίο του Άρεως, και ειδικώς την έκταση που καταλαμβάνει το θέατρο «Άλσος» και ο περιβάλλων χώρος αυτού, χωρίς να εξετάσει τόσο τη συμβατότητα της λειτουργίας του, ως χώρου «δημοσίων θεαμάτων» χρησιμοποιούμενου από 2.000 θεατές, προς τον κοινόχρηστο δασικό χαρακτήρα του πάρκου, όσο και τη νομιμότητά του, καθώς ουδέποτε το θέατρο αυτό είχε αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά (κατόπιν μάλιστα τήρησης διαδικασίας διαβούλευσης), η πρώτη προσβαλλόμενη πράξη εκδόθηκε μη νομίμως και πρέπει για τους λόγους αυτούς να ακυρωθεί. Είναι, εξάλλου, απορριπτέοι οι ισχυρισμοί της παρεμβαίνουσας εταιρείας ότι το επίμαχο «κέντρο ψυχαγωγίας» προϋφίσταται, ότι έχουν εκδοθεί νόμιμες οικοδομικές άδειες και ότι δεν εγκρίνεται το πρώτον η εγκατάστασή του με την διαχειριστική μελέτη, η οποία απλώς αναφέρεται σ’ αυτό και δεν ρυθμίζει τη λειτουργία του. Και τούτο, διότι, εφόσον κατά τα γενόμενα ανωτέρω δεκτά, επιβάλλεται ο έλεγχος τον επιτρεπτού ανέγερσης κατασκευών ή χωροθέτησης δραστηριοτήτων σε ορισμένο πάρκο ή άλσος από την άποψη της συμβατότητας αυτών προς τις ισχύουσες στην περιοχή αυτή χρήσεις τόσο κατά το στάδιο της χορήγησης οικοδομικών αδειών και αδειών εγκατάστασης, ίδρυσης ή λειτουργίας, κατά περίπτωση, όσο και κατά το στάδιο της εγκρίσεως της διαχειριστικής μελέτης, δεν τίθεται στην προκειμένη περίπτωση ζήτημα εφαρμογής των αρχών της προστατευόμενης εμπιστοσύνης και της σταθερότητας των διοικητικών καταστάσεων. Διάφορο, δε, είναι το ζήτημα της τυχόν υποχρέωσης αποζημιώσεως κατά τα άρθρα 105 και 106 του Εισ. Ν.Α.Κ. του καλόπιστου δικαιούχου των οικοδομικών αδειών, αδειών εγκατάστασης, ίδρυσης ή λειτουργίας επιχειρήσεων από το υπαιτίως ενεργήσαν ή παραλείψαν όργανο, εφόσον, βέβαια συντρέχουν οι κατά νόμο προϋποθέσεις. Απορριπτέος, τέλος, είναι και ο ισχυρισμός των παρεμβαινόντων ότι έλαβε χώρα διαβούλευση σε σχέση με την διαχειριστική μελέτη, ειδικώς δε στην 7η Συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Αττικής, στις 14.3.2019, και ότι, μάλιστα, σε αυτήν είχε συμμετάσχει εκπρόσωπος της αιτούσας ένωσης προσώπων (και πρώτος εκ των αιτούντων), ανατιθέμενος στο περιεχόμενο της διαχειριστικής μελέτης. Και τούτο, αφενός διότι η άτυπη αυτή συμμετοχή στη διαδικασία έγκρισης της διαχειριστικής μελέτης δεν είναι δυνατόν να υποκαταστήσει τις προβλεπόμενες, κατά περίπτωση, από τις διαδικασίες διαβούλευσης που παραλείφθηκαν, στην προκειμένη περίπτωση, και αφετέρου διότι η διαχειριστική μελέτη επανυποβλήθηκε στη συνέχεια, με ουσιώδεις μεταβολές, ενώ συντάχθηκε και συμπληρωματικό τεύχος, χωρίς τα νέα αυτά στοιχεία να τεθούν εκ νέου υπόψη του κοινού.
Ακυρωτέα είναι και η δεύτερη προσβαλλόμενη πράξη με την οποία ανακλήθηκε η απόφαση του Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής περί κατεδάφισης-απομάκρυνσης αυθαιρέτων κατασκευών στη δημόσια – αναδασωτέα έκταση του άλσους του Πεδίου του Άρεως. Και τούτο, διότι, όπως προκύπτει από την εισήγηση της Διεύθυνσης Δασών Αθηνών, η αιτιολογία της πράξης αυτής βασίζεται στην, κατά τα ανωτέρω, παρανόμως εκδοθείσα απόφαση του Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής περί εγκρίσεως της διαχειριστικής μελέτης για το Πεδίο του Άρεως, η οποία, επίσης, χωρίς νόμιμη αιτιολογία, δοθέντος ότι δεν ερευνήθηκε από τη Διοίκηση αν έπρεπε να προηγηθεί αυτής στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση ή περιβαλλοντική αδειοδότηση, είχε, κατ’ ουσίαν, ως αποτέλεσμα τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων κατασκευών εντός κοινόχρηστων, δασικού χαρακτήρα, εκτάσεων, προβλέποντας, μεταξύ άλλων, την εγκατάσταση φυλακίου στη θέση αυθαίρετως ανεγερθέντος ξύλινου οικίσκου που χρησίμευε ως εκδοτήριο εισιτηρίων και την περίφραξη κοινοχρήστου τμήματος του άλσους, χάριν της προστασίας παρακείμενου χώρου δημοσίων θεαμάτων, ο οποίος επίσης δεν έχει αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά.
Κατόπιν της αποδοχής της κρινομένης αιτήσεως ακυρώσεως, η επίμαχη διαχειριστική μελέτη πρέπει να υποβληθεί, πριν από την έγκρισή της, σε διαδικασία περιβαλλοντικού προελέγχου. Εφόσον κριθεί από την οικεία περιβαλλοντική αρχή ότι η συγκεκριμένη μελέτη διαχείρισης δεν πρέπει να υποβληθεί σε ΣΠΕ, λόγω των περιορισμένων, τελικά, επιπτώσεων του εν λόγω σχεδίου στο περιβάλλον, πρέπει να εξεταστεί, στο πλαίσιο προκαταρκτικού ελέγχου (“screening”), αν η μελέτη διαχείρισης, η οποία ως μελέτη ανάπλασης σημαντικού άλσους της πόλεως των Αθηνών, δηλαδή «έργο αστικής ανάπτυξης» κατά την έννοια της οδηγίας 2011/92/ΕΕ, πρέπει να αδειοδοτηθεί κατά την προβλεπόμενη από την οδηγία αυτή διαδικασία. Αν οι επιπτώσεις του συγκεκριμένου έργου ή της δραστηριότητας στο περιβάλλον είναι τόσο μικρές ή ασήμαντες, τότε η μελέτη αυτή είτε απαλλάσσεται από την υπαγωγή στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης είτε, κατά την κρίση της περιβαλλοντικής αρχής, μπορεί να επιβληθεί άλλος τρόπος αντιμετωπίσεως των, έστω ασθενών, επιπτώσεων. Βεβαίως, κατά τις οικείες διατάξεις, η διαχειριστική μελέτη πρέπει να τεθεί σε διαβούλευση με το κοινό, όπως επιτάσσει η Σύμβαση του Άαρχους. Αφού τηρηθεί η ως άνω διαδικασία, η αρμόδια για την έγκριση της διαχειριστικής μελέτης δασική υπηρεσία οφείλει να εξετάσει τη συμβατότητα όλων των υφιστάμενων και προβλεπομένων για το μέλλον επιμέρους χρήσεων και κατασκευών προς τον κοινόχρηστο και δασικό χαρακτήρα του Πεδίου του Άρεως, την αναγκαιότητά τους καθώς και τη νομιμότητα της εγκατάστασής τους στον χώρο αυτόν. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει ειδικώς να ληφθεί υπόψη ότι το «Θέατρο Άλσους Πεδίον Άρεως – Οικονομίδη», το οποίο καθορίσθηκε ως χώρος όπου επιτρέπεται η κατ’ εξαίρεση λειτουργία δημοσίων θεαμάτων, διαμορφώθηκε κατά την αρχική δημιουργία του Πεδίου Άρεως προοριζόμενο έκτοτε ως κυλικείο, εστιατόριο καθώς και κέντρο αναψυχής προς εξυπηρέτηση του κοινού, οπότε η συνέχιση της λειτουργίας του ως χώρου δημοσίων θεαμάτων, όπως η έννοια αυτή έχει εξελιχθεί στη σύγχρονη εποχή, δεν επιφέρει, καταρχήν, μεταβολή του προορισμού του Πεδίου του Άρεως ως χώρου με δασικό χαρακτήρα. Προϋπόθεση όμως για τη νόμιμη λειτουργία του αποτελεί η διασφάλιση της κοινοχρησία με την παροχή της δυνατότητας ελεύθερης προσπελάσεως των χρηστών του πάρκου.
Τέλος, βάση των προβλέψεων της διαχειριστικής μελέτης, όπως αυτή θα διαμορφωθεί μετά το πέρας της προμνησθείσας διαδικασίας, θα κριθεί στη συνέχεια κατά την κείμενη νομοθεσία αν κάποιες και ποιες από τις υφιστάμενες, εντός τον χώρο» τον Πεδίου του Άρεως χρήσεις ή κατασκευές είναι αυθαίρετες και πρέπει, για τον λόγο αυτόν, να απομακρυνθούν ή κατεδαφιστούν.
Πρόεδρος: Π. Καρλή
Εισηγητής: Δ. Πυργάκης
