Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟ (Απρίλιος 2007)

Όταν ο Συνταγματικός νομοθέτης του 1974, την εποχή που ελάχιστα Συντάγματα της Ευρώπης προέβλε­παν ρύθμιση για το περιβάλλον, με έμπνευ­ση και όραμα θέσπισε τη διάταξη του άρ­θρου 24 Συντ., δεν είχε ασφαλώς προβλέ­ψει ότι η πιο πάνω διάταξη θα ετύγχανε ο­μόθυμης αποδοχής από τη νομολογία, δη­λαδή τη δικαστηριακή πρακτική (ιδίως του Ε’ τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας), αλλά και τη θεωρία τόσο του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού δικαίου διαχείρισης και προστασίας του περιβάλλοντος. Με την επι­στημονική επεξεργασία της διάταξης και την εμπνευσμένη εφαρμογή της από τα δι­καστήρια, το δικαιικό μας σύστημα απέκτη­σε έκτοτε μια ασφαλή υπερνομοθετική βά­ση που όχι απλώς δικαίωσε το συνταγματι­κό νομοθέτη, αλλά και υπερακόντισε τις προσδοκίες του για την κατά το δυνατόν -για την εποχή της θέσπισής της- θεσμική στήριξη και εμπέδωση του συστήματος προστασίας των περιβαλλοντικών αγαθών. Η παιδευτική αξία των ρυθμίσεων και των δι­δαγμάτων της επιστήμης και των δικαστη­ρίων είναι επίσης αδιαμφισβήτητη και για τους ειδικούς αλλά και γενικότερα.

 Η αλήθεια είναι ότι η δικαστηριακή πρακτι­κή όλων των δικαστηρίων, ιδίως όμως του Συμβουλίου της Επικρατείας έτρεξε πέραν και πάνω από το γράμμα της διάταξης, διαβλέψασα ότι η προστασία του περιβάλλο­ντος έπρεπε σύμφωνα με το σκοπό να ανα­χθεί σε πρωτίστης προτεραιότητας δικαιικό στόχο. Όπως επίσης η αλήθεια, αλλά και η κατάκτηση, είναι ότι η θεωρία στο πεδίο του δημοσίου, ιδιωτικού, ευρωπαϊκού και διε­θνούς δικαίου συνέδεσε το περιβάλλον με το -πολιτικό, κοινωνικό και ατομικό- δικαίω­μα χρήσεως, ωφελείας και απολαύσεως του ζωτικού χώρου, ως έκφραση της προ­σωπικότητας του ατόμου με τη μορφή δη­μοσίου και ιδιωτικού δικαίου δικαιώματος. Σημαντικότατα είναι τα επιτεύγματα επίσης και στο πεδίο των άλλων επιστημών που στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών και ερευνητικών τους δραστηριοτήτων συμβάλλουν στην πρακτική εφαρμογή των νομικών και κοινω­νικών επιταγών[1].

Τα θεμέλια της δικαστηριακής πρακτικής και της θεωρίας, βασισμένα στο κείμενο της διάταξης του άρθρου 24, όπως τροποποιή­θηκε με τη συνταγματική αναθεώρηση, αλ­λά και στις ρυθμίσεις του πρωτογενούς και δευτερογενούς-παραγώγου ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου (σε συνδυασμό με τις κοινές διατάξεις όπως π.χ. του ν. 1650/1986, δηλαδή του νόμου-πλαισίου για το περιβάλλον, και των λοιπών ρυθμίσεων σε όλους τους κλάδους του δικαίου για την προστασία της προσω­πικότητας και το δικαίωμα χρήσεως των πε­ριβαλλοντικών αγαθών, καθώς και του άρ­θρου 281 του Αστικού Κώδικα περί απαγο­ρεύσεως της καταχρηστικής άσκησης δικαι­ώματος που εισάγει την αρχή της αειφορίας στο δίκαιο), αποτέλεσαν τη στέρεη βάση πά­νω στην οποία κτίστηκε η προστασία του πε­ριβάλλοντος, τα επόμενα, μέχρι σήμερα χρόνια. Το σύνολο των ρυθμίσεων, σε υπερνομοθετικό και κοινού δικαίου επίπεδο, εμπλουτισμένο από τις κοινοτικού δικαίου αρχές και διατάξεις, με τη σοφή νομολογια­κή επεξεργασία (ιδίως των δικαστηρίων και του Συμβουλίου της Επικρατείας) και την ε­πιστημονική καθοδήγηση, αποτέλεσε και α­ποτελεί σήμερα ένα ελάχιστο νομοθετικό δικαιικό περιβαλλοντικό κεκτημένο, που είναι ανεπίδεκτο επί τα χείρω νομοθετικής με­ταρρύθμισης και νομολογιακής παρέκκλισης.

Η διάταξη του άρθρου 24, ως κορωνίς του πιο πάνω κεκτημένου, είναι ανεπίδεκτη νομο­θετικής σταθμίσεως με οποιοδήποτε άλλο έν­νομο αγαθό -πλην της αξίας του ανθρώπου με την οποία είναι ισότιμη- και επιδεκτική μό­νον προφανούς βελτίωσης, τόσο σε επίπεδο συνταγματικής όσο και κοινής νομοθετικής μεταρρύθμισης. Το περιβάλλον -και η προστασία του- είναι απόλυτο αγαθό, είναι ενορατικός, μονοσή­μαντος και απαρέγκλιτος νομοθετικός στό­χος, είναι απάντηση στο υπαρξιακό μας ερώτημα και κατάφαση στην αρμονία της φύσεως, στην αισθητική, στην ποιότητα ζωής, στην αξία του ανθρώπου και, υπό την έννοια αυτή, διαχρονική φιλοσοφική αναζή­τηση και θέση. Πρέπει συνεπώς όλοι μας, ιδίως οι νεότερες γενιές να ενστερνισθούν τη θέση και την άποψη, ότι πρώτο και μονα­δικό μας μέλημα είναι η προστασία του περιβάλλοντος και ο αγώνας προς την κατάκτηση αυτή πρέπει να είναι συνεχής, αδιάκοπος και να μην φείδεται μέσων και θυσιών.      

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην περιοδική έκδοση του Πανεπιστημίου Αθηνών «TO ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ» στις 1-15 Μαρτίου 2007, σ. 1-2.

[1] Στο πλαίσιο της ερευνητικής και εκπαιδευτικής δια­δικασίας που αφορά την προστασία του περιβάλ­λοντος το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών οργανώνει φέτος συνέδριο με θέμα: «Η διαχείριση και η προστασία του Περιβάλλοντος μέ­σα από την έρευνα και τη διδασκαλία στο Πανεπι­στήμιο Αθηνών», το οποίο εντάσσεται στις εορτα­στικές εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 170 χρόνων από την ίδρυσή του.