ΑΡΘΡΟ 24: ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΑΛΛΑ ΠΡΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ (Ιούλιος 2006)

Είναι κοινός τόπος ότι το Σύνταγμα αποτελεί το θεμελιώδη χάρτη μιας οργανωμένης πολιτείας και η τροποποίηση μιας οποιασδήποτε διάταξής του δεν είναι άμοιρη πρακτικών συνεπειών για τους πολίτες, τα δικαιώματά τους, τη ζωή τους. Η παρούσα παρέμβαση στοχεύει στη διατύπωση κάποιων πρώτων σκέψεων για την προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 24.

Προτείνεται από την κυβερνητική πλειο­ψηφία η σύνδεση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού με την προ­στασία των δασών. Και τούτο υπό την έννοια του να συνιστά ο σχεδιασμός νόμιμο λόγο αποχαρακτηρισμού δασών και δασικών εκτάσε­ων. Επίσης, προτείνεται ο χαρακτήρας μιας δασι­κής έκτασης να κρίνεται με βάση τις μετά το έτος 1975 (έτος ψήφισης του Συντάγματος με το άρθρο 24 για το περιβάλλον) αεροφωτογραφίες και όχι τις προγενέστερες.

Μέχρι σήμερα οι συνταγματικές-νομικές προ­σεγγίσεις από τη μια της προστασίας του περι­βάλλοντος και από την άλλη του χωροταξικού-πολεοδομικού σχεδιασμού στεγάστηκαν ορθώς σε διαφορετικές παραγράφους στο άρθρο 24 του Συ­ντάγματος, διότι τα αντίστοιχα πεδία πολιτικής και νομικής φιλοσοφίας διατηρούν σημαντική αυ­τοτέλεια. Η προτεινόμενη, με τόσο μάλιστα γενι­κούς όρους, συσχέτιση των δασών και δασικών ε­κτάσεων, τουτέστιν της προστασίας του περιβάλ­λοντος, με το σχεδιασμό αλλοιώνει, από νομική άποψη, την ίδια τη φυσιογνωμία της συνταγματι­κής ρύθμισης της παρ. 1 του άρθρου 24 για το πε­ριβάλλον. Η αλλοίωση δε αυτή γίνεται εντονότε­ρη, αν αναλογιστεί κανείς τη μη ύπαρξη ομοφω­νίας γύρω από το περιεχόμενο και την έννοια του σχεδιασμού. Πρόκειται για τον πολεοδομικό σχε­διασμό του ν. 1337/1983, το στρατηγικό χωροτα­ξικό σχεδιασμό του ν. 2742/1999 ή τον κανονιστι­κό χωροταξικό σχεδιασμό, δηλαδή το σχεδιασμό χρήσεων γης (ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ΠΟΑΠΔ);

Από μια άλλη, ωστόσο, πλευ­ρά, είναι αναμφίβολο πως η επι­θυμία οικοδόμησης εκτός των οργανωμένων οικισμών είναι ι­σχυρότατη, αποτελεί δε ένα μη αγνοήσιμο φαινόμενο, συνδεό­μενο άρρηκτα με τις αδυναμίες του κράτους, την αθλιότητα του αστικού χώρου και την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος. Η Πολιτεία προσπαθεί να περιορί­σει αυτή την ακόρεστη τάση, α­παγορεύοντας τη δόμηση στα δάση και τις δασικές εκτάσεις (60% της χώρας), ενώ επιτρέπει την οι­κοπεδοποίηση της γεωργικής γης (35% της χώ­ρας). Επίσης, απαγορεύοντας την εκτός σχεδίου δόμηση σε οικόπεδα μικρότερα από 4 στρέμματα, αποκλείει τη νόμιμη δημιουργία εξοχικού σε όσους δεν διαθέτουν το αναγκαίο υψηλό εισόδημα.

΄Εχει, όμως, αποδειχτεί ότι η πολιτική αυτή εί­ναι αποτυχημένη, διότι θυσιάζει τη γεωργική γη, ενώ δεν αποτρέπει την υποβάθμιση του δασικού περιβάλλοντος. Προκαλεί εκτεταμένη καταστροφή του φυσικού τοπίου, που καταλαμβάνεται από χιλιάδες κτίσματα εκτός σχεδίου ή αυθαίρετα. Οδηγεί σε εμπρησμούς δασών και καταπατήσεις δασικών εκτάσεων, ενώ εκτρέφει φαινόμενα διαφθοράς, ρουσφετολογίας, συγκάλυψης των αυ­θαιρεσιών από την Τοπική Αυτοδιοίκηση κ.λπ.

Είναι φανερό ότι η καταστολή δεν αρκεί, ενώ το πρόβλημα θα λυνόταν οριστικά μόνον αν έφτανε κάποτε σε κορεσμό η ασίγαστη ζήτηση για οικό­πεδα. Αυτό πάντως δεν αναμένεται να συμβεί στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, αφού η οικοδόμηση σπι­τιών συνιστά μέρος της παραδοσιακής κουλτού­ρας του Έλληνα, ενώ ανάλογες τάσεις υπάρχουν σε πολλές περιοχές της Μεσογείου. Αναπτύσσο­νται προσδοκίες για κατασκευή άπειρων ιδιωτι­κών εξοχικών, τα οποία θα καταλαμβάνουν μεν το φυσικό τοπίο, θα παραμένουν δε κλειστά το μεγα­λύτερο μέρος του χρόνου, ενώ η προώθηση εναλ­λακτικών τρόπων ικανοποίησης των αναγκών, π.χ. της εναλλάξ χρήσης ή άλλων συλλογικών λύσεων, δεν τίθεται προς το παρόν επί τάπητος στην Ελλά­δα. Η πλήρης ικανοποίηση της ζήτησης με διαδι­κασίες πολεοδόμησης δεν είναι δυνατή, αφού θα έπρεπε να ενταχθούν μαζικά σε «σχέδια πόλεων» εκατομμύρια στρέμματα παρά­κτιων εκτάσεων, θέσεων με πα­νοραμική θέα και γενικά χαρι­σματικών περιοχών.

Αν αγνοηθεί το πολιτικό κό­στος, θεωρητικά σωστή λύση θα ήταν η άμεση και πλήρης απαγό­ρευση της εκτός σχεδίου δόμη­σης. Ένα μέρος της ζήτησης θα μπορούσε να εκτονωθεί με την ταχεία αποδέσμευση και ένταξη σε σχέδιο αρκετών αγροτικών ή και δασικών εκτάσεων με κριτή­ρια περιβαλλοντικά, δηλαδή την απουσία σοβαρών αρνητικών επιπτώσεων στο φυ­σικό και πολιτιστικό τοπίο ή στις οικοσυστημικές λειτουργίες. Έτσι, η σοβαρή επιστημονική πιστο­ποίηση θα έδινε μια αποδεκτή διέξοδο στις πιέ­σεις για δόμηση.

Είναι γενικά λάθος να οδηγείται η Πολιτεία σε δογματική ή αδιαπραγμάτευτη απαγόρευση για να αποφύγει τις γνωστές πρακτικές αποχαρακτηρι­σμού μέσω παράνομων διαδικασιών. Εξάλλου, σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αναγκαία η τροπο­ποίηση του χαρακτήρα δασικής έκτασης (ή και δά­σους ακόμη) είτε επειδή έχουν διαμορφωθεί πο­λυετείς καταστάσεις που είναι αδύνατον εξ αντι­κειμένου να ανατραπούν, είτε επειδή η ήπιας μορ­φής οικονομική αξιοποίηση κάποιων δασικών εκτάσεων δεν δημιουργεί σημαντικά περιβαλλοντι­κά προβλήματα, αντίθετα μάλιστα μπορεί να συμ­βάλει στην ευρύτερη βιωσιμότητα μιας περιοχής.

Υπό το φως των ανωτέρω, αλλά και σε συνδυα­σμό με το ότι οι σχέσεις του ανθρώπου με τον περι­βάλλοντα χώρο του δεν μπορεί να νοηθούν ως απο­λύτως αμετάβλητες, η προαναφερόμενη υπαρκτή α­νάγκη κάποιας ευελιξίας ως προς τη δυνατότητα πε­ριορισμένης αλλαγής της χρήσης δασικών εκτάσε­ων θεωρούμε πως θα μπορούσε να καλυφθεί από την υφιστάμενη διατύπωση του Συντάγματος, που επιτρέπει την αλλαγή αυτή για λόγους δημοσίου συμ­φέροντος. Η απάντηση, συνεπώς, στις προηγούμε­νες ανάγκες θα πρέπει να είναι η τεκμηριωμένη προσέγγισή τους με όρους γενικού συμφέροντος και συγκεκριμένων πάγιων δικαιικών αρχών, προσέγ­γιση την οποία και τα δικαστήρια δύσκολα θα μπο­ρούσαν να αμφισβητήσουν. Η τεκμηρίωση δεν μπο­ρεί να γίνει παρά μόνον δια της μεθόδου της αντι­κειμενικής προσέγγισης των συνεπειών με επιστημονική μελέτη.

Η αποτελεσματική εφαρμογή της θεώρησης αυτής προϋποθέ­τει τη σύλληψη και οργάνωση μιας αξιόπιστης νομοθετικής πολιτικής στους τομείς του περιβάλλοντος, της πολεοδομίας και της χωροταξίας. Ο νομοθέτης είναι εκείνος που θα πρέπει να θέσει τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία θα κριθεί, για παρά­δειγμα, ως συμβατή με το δημό­σιο συμφέρον η οικιστική ή του­ριστική ανάπτυξη μιας αγροτικής ή δασικής πε­ριοχής. Με τον τρόπο, μάλιστα, αυτό αποφεύγο­νται και οι αλλεπάλληλες, για υποδεέστερης ση­μασίας θέματα, τροποποιήσεις του Συντάγματος, που συνάδουν περισσότερο με το ρόλο του κοι­νού νομοθέτη, παρά με το διαχρονικό χαρακτή­ρα ενός καταστατικού χάρτη.

Από όσα ήδη ειπώθηκαν προκύπτει ότι η πα­ρούσα παρέμβαση δεν συμμερίζεται την άποψη πως είναι ανεπίτρεπτο να αλλάξει μορφή έστω και το μικρότερο τμήμα δάσους ή δασικής έκτα­σης. Κάτι τέτοιο βρίσκεται σε αντινομία με την ί­δια την ιστορικότητα των σχέσεων του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα χώρο. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή και η προτεινόμενη ρύθμιση ότι, σε όλες τις περιπτώσεις, η φυσιο­γνωμία μιας έκτασης θα κρίνεται αποκλειστικά α­πό αποδεικτικά στοιχεία μετά το έτος 1975. Το ε­ντελώς γενικό αυτό κριτήριο είναι αυθαίρετο και άδικο. Και εδώ, σύμφωνα με μια πιο ισόρροπη προσέγγιση, η επίλυση των όποιων προβλημάτων έχουν δημιουργηθεί θα πρέπει να επιδιωχθεί επί τη βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και αρχών και όχι μέσα από τη γενικευμένη δικαίωση, συνταγ­ματική μάλιστα, των προ του 1975 καταπατήσεων.

Κατά την άποψη μας, ενδεχόμενη αναθεώρηση του άρθρου 24 θα μπορούσε να κινηθεί σε άλλες, τολμηρότερες κατευθύνσεις, που αποτυπώνουν και τη σύγχρονη προβληματική για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση του χώρου.

•  Πρώτον, ως προς την προστασία του περιβάλ­λοντος καθαυτήν, η έμφαση από τη συνταγματική αναθεώρηση θα πρέπει να δοθεί στην αρχή της προφύλαξης και στις μεθόδους εφαρμογής της, την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών, την αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης του περιβάλλοντος, και ειδικότερα της φυσικής κληρονο­μιάς (δάση αλλά επίσης υγρότοποι, άλλα οικοσυ­στήματα κ.λπ.). Σε αυτά θα πρέπει οπωσδήποτε να προσθέσει κανείς την προστασία του τοπίου, αν ληφθεί υπόψη ότι η έννοια του τοπίου εκφρά­ζει σήμερα όχι μόνο την αισθητική αξία, αλλά τη σύνθετη πραγματικότητα ορισμένων τόπων, όπως αυτή διαπλάστηκε μέσα στον χρόνο από την α­διάκοπη «διαλεκτική» σχέση ανθρώπινου πολιτισμού-φυσικού περιβάλλοντος.

•  Δεύτερον, ως προς την εν γένει διαχείριση του χώρου, η συνταγματική αναθεώρηση θα πρέπει να στραφεί προς την αποσύνδεση της δυνατότη­τας δόμησης από την έννοια της ιδιοκτησίας, ανα­γνωρίζοντας, τουλάχιστον κατ’ αρχήν, ότι μόνον οι εντός σχεδί­ου περιοχές προορίζονται για δόμηση, παροτρύνοντας έτσι τον κοινό νομοθέτη να οργανώσει σταδιακά και δραστικά τον χω­ρικό περιορισμό της. Πιστεύου­με πως η σταδιακή παύση της ε­κτός σχεδίου δόμησης, η εκτόνω­ση ορισμένων οικιστικών πιέσε­ων με διάθεση δασικών εκτάσε­ων όταν οι περιβαλλοντικές επι­πτώσεις είναι ασήμαντες, η προ­ώθηση εναλλακτικών τρόπων ι­κανοποίησης της ζήτησης για εξοχικές κατοικίες είναι ιδέες που θα συνέβαλαν ουσιαστικά στην ε­πιζητούμενη προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου, καθώς και στην ορθολογικότερη ορ­γάνωση του χώρου.

Τελικά, μια κοινωνία δεν μπορεί να ξεφύγει α­πό τις αντιφάσεις της χωρίς τολμηρούς νεωτερι­σμούς. Αυτός είναι και ο σκοπός της παρούσας πα­ρέμβασης. Αν η προστασία του περιβάλλοντος ε­πιβάλλεται από το Σύνταγμα αλλά, ταυτόχρονα, βρίσκεται χαμηλά στις προτεραιότητες των ιδιο­κτητών γης, που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, τότε οφείλει ο επιστημονικός και πολιτικός κόσμος, με αίσθημα ευθύνης, να αναζη­τήσει προτάσεις που να εμπεριέχουν διεξόδους.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» στις 29 Ιουλίου 2006, σ. 68.

Facebook

0

Twitter

Linkedin

email

Print